वात म्हणजे काय? – Vat Mhanje Kay
Table of Contents
वात हा आयुर्वेदात वर्णन केलेल्या तीन दोषांपैकी एक दोष आहे. इतर दोष म्हणजे कफ आणि पित्त. कोणत्याही माणसाची प्रकृतीत हे तीनही दोष थोड्याफार प्रमाणात असतात. जो दोष प्रकर्षाने असतो त्यावरून तो वात प्रकृतीचा आहे की अन्य ते ठरते.
वात हा वायू आणि आकारमान या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. वात शरीर आणि मनाची हालचाल नियंत्रित करतो. वात रक्त पुरवठा, श्वासोच्छ्‌वास, मनातील विचार इत्यादी गोष्टींवर नियंत्रण ठेवतो. वातामुळे मज्जासंस्था, श्रवण, वाणी कार्यान्वित होतात. वातामुळे उत्साह आणि सर्जनक्षमता वाढतात.
जास्त वातामुळे काळजी, निद्रानाश, बद्धकोष्ठता, इत्यादी त्रास होतात. वाताचा पित्त आणि कफ यांच्यावरही परिणाम होतो. बऱ्याचवेळा वातदोष हे रोगाचे पहिले कारण असते.
वात दोष असलेल्या व्यक्तीची लक्षणे खालीलप्रमाणे असू शकतात:
- शरीर हलके आणि पातळ असते.
- मज्जासंस्था कमकुवत असते.
- श्वास घेण्यास त्रास होतो.
- मन चंचल असते.
- वाढीव उत्साह आणि सर्जनशीलता असते.
वात दोष कमी करण्यासाठी खालील उपाय केले जाऊ शकतात:
- पौष्टिक आणि उष्ण आहार घ्या.
- नियमित व्यायाम करा.
- गरम कपडे घाला.
- योग, ध्यान आणि प्राणायाम करा.
वात दोष कमी करण्यासाठी खालील पदार्थ खाल्ले जाऊ शकतात:
- आंबट, गोड, खारट पदार्थ
- अन्नधान्ये, डाळी, भाज्या
- तळलेले पदार्थ
- अतिशय थंड पदार्थ
वात दोष कमी करण्यासाठी खालील पदार्थ टाळले जाऊ शकतात:
- तिखट, कडू, तुरट पदार्थ
- गारठे पदार्थ
- अतिशय मसालेदार पदार्थ
- अतिशय गोड पदार्थ
वाताचे प्रकार
आयुर्वेदात, वाताचे पाच प्रकार आहेत:
- प्राण – हा वाताचा सर्वात महत्त्वाचा प्रकार आहे. प्राण शरीराची सर्व मूलभूत कार्ये नियंत्रित करतो. प्राणाच्या असंतुलनामुळे थकवा, अशक्तपणा, निद्रानाश, इत्यादी त्रास होतात.
- उदान – हा वाताचा एक प्रकार आहे जो शरीरातील उर्ध्व गती नियंत्रित करतो. उदानाच्या असंतुलनामुळे बद्धकोष्ठता, अपचन, पोटदुखी, इत्यादी त्रास होतात.
- समान – हा वाताचा एक प्रकार आहे जो शरीरातील स्नायू आणि सांध्यांची हालचाल नियंत्रित करतो. समानाच्या असंतुलनामुळे सांधेदुखी, मणक्याचे आजार, इत्यादी त्रास होतात.
- व्यान – हा वाताचा एक प्रकार आहे जो शरीरातील रक्ताभिसरण आणि स्नायूंची हालचाल नियंत्रित करतो. व्यानाच्या असंतुलनामुळे मज्जातंतूचा त्रास, चक्कर येणे, इत्यादी त्रास होतात.
- अपान – हा वाताचा एक प्रकार आहे जो शरीरातील मल, मूत्र आणि अन्य द्रव पदार्थ शरीराबाहेर टाकतो. अपानाच्या असंतुलनामुळे बद्धकोष्ठता, अपचन, इत्यादी त्रास होतात.
वाताचा प्रकार व्यक्तीच्या आहार, जीवनशैली आणि आनुवंशिकतेवर अवलंबून असतो. वाताचा असंतुलन झाल्यास, त्याचे योग्य निदान आणि उपचार करणे आवश्यक आहे.
वात कमी करण्यासाठी घरगुती उपाय
वात हा आयुर्वेदात वर्णन केलेला तीन दोषांपैकी एक दोष आहे. वात हा वायू आणि आकारमान या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. वात शरीर आणि मनाची हालचाल नियंत्रित करतो. वात रक्त पुरवठा, श्वासोच्छ्‌वास, मनातील विचार इत्यादी गोष्टींवर नियंत्रण ठेवतो. वातामुळे मज्जासंस्था, श्रवण, वाणी कार्यान्वित होतात. वातामुळे उत्साह आणि सर्जनक्षमता वाढतात.
जास्त वातामुळे काळजी, निद्रानाश, बद्धकोष्ठता, इत्यादी त्रास होतात. वाताचा पित्त आणि कफ यांच्यावरही परिणाम होतो. बऱ्याचवेळा वातदोष हे रोगाचे पहिले कारण असते.
वात दोष कमी करण्यासाठी खालील घरगुती उपाय केले जाऊ शकतात:
- आहार: वात दोष कमी करण्यासाठी, आहारात आंबट, गोड, खारट पदार्थ खाल्ले जाऊ शकतात. अन्नधान्ये, डाळी, भाज्या, तळलेले पदार्थ, अतिशय थंड पदार्थ यांचे सेवन केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ यांचे सेवन टाळावे.
- व्यायाम: नियमित व्यायाम केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात. योग, ध्यान आणि प्राणायाम देखील वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
- औषधे: वात दोष कमी करण्यासाठी आयुर्वेदिक औषधे देखील घेतली जाऊ शकतात. आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या अनेक वनस्पतींमध्ये वात दोष कमी करण्याचे गुणधर्म असतात.
- जीवनशैली: वात दोष कमी करण्यासाठी निरोगी जीवनशैली देखील महत्त्वाची आहे. पुरेशी झोप, भरपूर पाणी पिणे, तणाव कमी करणे, या गोष्टी केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
खाली काही विशिष्ट घरगुती उपाय दिले आहेत जे वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात:
- तिळाचे तेलाने मालिश: तिळाचे तेल हे वात दोष कमी करण्यासाठी एक उत्तम उपाय आहे. तिळाच्या तेलाने नियमित मालिश केल्याने शरीरातील वात कमी होण्यास मदत होते.
- आले-लिंबाचा चहा: आले-लिंबाचा चहा हा वात दोष कमी करण्यासाठी एक प्रभावी उपाय आहे. आले-लिंबाच्या चहामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात.
- दही आणि मध: दही आणि मध हे वात दोष कमी करण्यासाठी एक चांगला आहार आहे. दही आणि मधमध्ये प्रोबायोटिक्स आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात.
- नियमितपणे सूर्यनमस्कार करा: सूर्यनमस्कार हे एक उत्तम व्यायाम आहे जे वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. सूर्यनमस्कार केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात.
जर तुम्हाला वात दोषाची लक्षणे जाणवत असतील तर, वरील उपाय करून पाहू शकता. जर लक्षणे कमी होत नसतील तर, योग्य वैद्यकीय सल्ला घ्यावा.
वात वाढल्यावर काय करावे?
वात वाढल्यावर खालील उपाय केले जाऊ शकतात:
- आहार: वात दोष कमी करण्यासाठी, आहारात आंबट, गोड, खारट पदार्थ खाल्ले जाऊ शकतात. अन्नधान्ये, डाळी, भाज्या, तळलेले पदार्थ, अतिशय थंड पदार्थ यांचे सेवन केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ यांचे सेवन टाळावे.
- व्यायाम: नियमित व्यायाम केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात. योग, ध्यान आणि प्राणायाम देखील वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
- औषधे: वात दोष कमी करण्यासाठी आयुर्वेदिक औषधे देखील घेतली जाऊ शकतात. आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या अनेक वनस्पतींमध्ये वात दोष कमी करण्याचे गुणधर्म असतात.
- जीवनशैली: वात दोष कमी करण्यासाठी निरोगी जीवनशैली देखील महत्त्वाची आहे. पुरेशी झोप, भरपूर पाणी पिणे, तणाव कमी करणे, या गोष्टी केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
वात कोणते पदार्थ खावेत?
वात दोष कमी करण्यासाठी खालील पदार्थ खाल्ले जाऊ शकतात:
- आंबट पदार्थ: आंबट पदार्थांमध्ये व्हिटॅमिन सी आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात. आंबट पदार्थांमध्ये लिंबू, आंबा, दही, इत्यादींचा समावेश होतो.
- गोड पदार्थ: गोड पदार्थांमध्ये ग्लुकोज आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात. गोड पदार्थांमध्ये साखर, गुळ, मध, इत्यादींचा समावेश होतो.
- खारट पदार्थ: खारट पदार्थांमध्ये मिनरल्स आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात. खारट पदार्थांमध्ये मीठ, हळद, इत्यादींचा समावेश होतो.
वात कशामुळे कमी होतो?
वात दोष कमी होण्यासाठी खालील गोष्टी मदत करतात:
- आरोग्यदायी आहार: वात दोष कमी करण्यासाठी, आहारात आंबट, गोड, खारट पदार्थ खाल्ले जाऊ शकतात. अन्नधान्ये, डाळी, भाज्या, तळलेले पदार्थ, अतिशय थंड पदार्थ यांचे सेवन केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ यांचे सेवन टाळावे.
- नियमित व्यायाम: नियमित व्यायाम केल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते. व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात. योग, ध्यान आणि प्राणायाम देखील वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
- तणाव कमी करणे: तणाव वाढल्याने वात दोष वाढू शकतो. तणाव कमी करण्यासाठी योग, ध्यान, प्राणायाम, इत्यादी पद्धतींचा अवलंब केला जाऊ शकतो.
- पुरेशी झोप: पुरेशी झोप घेतल्याने शरीराला आराम मिळतो आणि वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
- गरम पाणी पिणे: गरम पाणी प्यायल्याने शरीरातील वात कमी होण्यास मदत होते.
- सुयोग्य कपडे घालणे: थंड हवामानापासून संरक्षण करण्यासाठी योग्य कपडे घालल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
वात दोष कमी करण्यासाठी आयुर्वेदिक औषधे देखील घेतली जाऊ शकतात. आयुर्वेदिक औषधे बनवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या अनेक वनस्पतींमध्ये वात दोष कमी करण्याचे गुणधर्म असतात.
खाली काही विशिष्ट घरगुती उपाय दिले आहेत जे वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात:
- तिळाचे तेलाने मालिश: तिळाचे तेल हे वात दोष कमी करण्यासाठी एक उत्तम उपाय आहे. तिळाच्या तेलाने नियमित मालिश केल्याने शरीरातील वात कमी होण्यास मदत होते.
- आले-लिंबाचा चहा: आले-लिंबाचा चहा हा वात दोष कमी करण्यासाठी एक प्रभावी उपाय आहे. आले-लिंबाच्या चहामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात.
- दही आणि मध: दही आणि मध हे वात दोष कमी करण्यासाठी एक चांगला आहार आहे. दही आणि मधमध्ये प्रोबायोटिक्स आणि इतर पोषक तत्त्वे असतात जे वात दोष कमी करण्यास मदत करतात.
- नियमितपणे सूर्यनमस्कार करा: सूर्यनमस्कार हे एक उत्तम व्यायाम आहे जे वात दोष कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. सूर्यनमस्कार केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात.
जर तुम्हाला वाटत असेल की तुमचा वात दोष वाढत असेल तर, तुम्ही वरील उपाय करून पाहू शकता. जर लक्षणे कमी होत नसतील तर, योग्य वैद्यकीय सल्ला घ्यावा.
आयुर्वेदात वात दोष म्हणजे काय?
आयुर्वेदात, वात हा तीन दोषांपैकी एक दोष आहे. इतर दोष म्हणजे पित्त आणि कफ. दोष म्हणजे शरीरातील ऊर्जा, जे नैसर्गिक तत्त्वांशी जोडलेले असतात.
वात हा वायू आणि आकारमान या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. वात शरीर आणि मनाची हालचाल नियंत्रित करतो. वात रक्त पुरवठा, श्वासोच्छ्‌वास, मनातील विचार इत्यादी गोष्टींवर नियंत्रण ठेवतो. वातामुळे मज्जासंस्था, श्रवण, वाणी कार्यान्वित होतात. वातामुळे उत्साह आणि सर्जनक्षमता वाढतात.
उच्च वात लक्षणे काय आहेत?
वात दोष जास्त झाल्यास खालील लक्षणे दिसू शकतात:
- शरीर हलके आणि पातळ असते.
- मज्जासंस्था कमकुवत असते.
- श्वास घेण्यास त्रास होतो.
- मन चंचल असते.
- वाढीव उत्साह आणि सर्जनशीलता असते.
याव्यतिरिक्त, वात दोष जास्त झाल्यास खालील आजार होऊ शकतात:
- सायटिका
- आर्थ्राइटिस
- लूज जॉइंट्स
- पाठीचा कणादुखी
- डोकेदुखी
- उदासपणा
- चिंता
वात दोष कसा टाळावा?
वात दोष टाळण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- आरोग्यदायी आहार घ्या. वात दोष कमी करणारे पदार्थ खा, जसे की आंबट, गोड, खारट पदार्थ. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ टाळा.
- नियमित व्यायाम करा. नियमित व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात.
- तणाव कमी करा. तणाव वाढल्याने वात दोष वाढू शकतो. योग, ध्यान, प्राणायाम यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करून तणाव कमी करता येतो.
- पुरेशी झोप घ्या. पुरेशी झोप घेतल्याने शरीराला आराम मिळतो आणि वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
- गरम पाणी प्या. गरम पाणी प्यायल्याने शरीरातील वात कमी होण्यास मदत होते.
- सुयोग्य कपडे घाला. थंड हवामानापासून संरक्षण करण्यासाठी योग्य कपडे घालल्याने वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
शरीरातून वातदोष कसा काढायचा?
शरीरातून वात दोष काढण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- आरोग्यदायी आहार घ्या. वात दोष कमी करणारे पदार्थ खा, जसे की आंबट, गोड, खारट पदार्थ. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ टाळा.
- नियमित व्यायाम करा. नियमित व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि स्नायू मजबूत होतात. योग, ध्यान, प्राणायाम यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करून शरीरातून वात दोष काढता येतो.
- तणाव कमी करा. तणाव वाढल्याने वात दोष वाढू शकतो. योग, ध्यान, प्राणायाम यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करून तणाव कमी करता येतो.
- पुरेशी झोप घ्या. पुरेशी झोप घेतल्याने शरीराला आराम मिळतो आणि वात दोष कमी होण्यास मदत होते.
- गरम पाणी प्या. गरम पाणी प्यायल्याने शरीरातील वात कमी होण्यास मदत होते.
वात दोषासाठी कॉर्न चांगले आहे का?
कॉर्न हा एक कडधान्य आहे आणि कडधान्ये सामान्यतः वात दोषासाठी चांगली मानली जातात. कॉर्नमध्ये स्टार्च, फायबर आणि प्रथिने यांचे प्रमाण जास्त असते. स्टार्च शरीराला ऊर्जा प्रदान करते, फायबर पचनक्रिया सुधारते आणि प्रथिने स्नायूंसाठी आवश्यक असतात.
तथापि, कॉर्नचे सेवन करताना काही गोष्टी लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे. कॉर्न उकडून किंवा भाजून खाणे चांगले आहे. तळलेले कॉर्न वात दोष वाढवू शकते. कॉर्नचे सेवन मर्यादित प्रमाणात करणे देखील चांगले आहे.
कफ पित्त आणि वात यांचा समतोल कसा साधता?
कफ, पित्त आणि वात हे तीन दोष आहेत जे शरीरात असतात. हे दोष शरीरातील ऊर्जेचे प्रतिनिधित्व करतात. या दोषांचे समतोल राखणे हे निरोगी राहण्यासाठी आवश्यक आहे.
कफ, पित्त आणि वात यांचा समतोल साधण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- आरोग्यदायी आहार घ्या. प्रत्येक दोष कमी करणारे पदार्थ खा.
- नियमित व्यायाम करा. व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि दोषांचे समतोल राखण्यास मदत होते.
- तणाव कमी करा. तणाव वाढल्याने दोष बिघडू शकतात. योग, ध्यान, प्राणायाम यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करून तणाव कमी करता येतो.
- पुरेशी झोप घ्या. झोपेमुळे शरीराला आराम मिळतो आणि दोषांचे समतोल राखण्यास मदत होते.
वात ताबडतोब कसा शांत करता?
वात ताबडतोब शांत करण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- गरम पाणी प्या.
- आराम करा.
- बॅथ टबमध्ये गरम पाणी घाला आणि त्यात बसा.
- गरम ओले कपडे शरीरावर ठेवा.
वात आणि कफ दोषाचा समतोल कसा साधता?
वात आणि कफ दोषाचा समतोल साधण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- आहारात आंबट, गोड आणि खारट पदार्थांचे प्रमाण वाढवा.
- तळलेले पदार्थ, गारठे पदार्थ, तिखट, कडू आणि तुरट पदार्थांचे सेवन कमी करा.
- नियमित व्यायाम करा.
- तणाव कमी करा.
- पुरेशी झोप घ्या.
वात आणि कफ दोषाचा समतोल साधण्यासाठी खाली काही विशिष्ट पदार्थांचा सल्ला दिला जातो:
- आंबट पदार्थ: आंबा, लिंबू, दही, मध, इत्यादी.
- गोड पदार्थ: साखर, गुळ, मध, इत्यादी.
- खारट पदार्थ: मीठ, हळद, इत्यादी.
वात आणि कफ दोषाचा समतोल साधण्यासाठी खाली काही विशिष्ट व्यायाम आणि प्राणायामांचा सल्ला दिला जातो:
- व्यायाम: सूर्यनमस्कार, योगासन, इत्यादी.
- प्राणायाम: कपालभाती, अनुलोम-विलोम, इत्यादी.
सांधेदुखीचे कारण काय?
सांधेदुखीचे अनेक कारणे असू शकतात. काही सामान्य कारणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- आर्थ्राइटिस: आर्थ्राइटिस हे सांधेचे एक सामान्य आजार आहे जे सांध्यातील सूज, वेदना आणि अस्वस्थतेस कारणीभूत ठरू शकते. आर्थ्राइटिसचे अनेक प्रकार आहेत, प्रत्येकाचे स्वतःचे कारण आणि लक्षणे आहेत.
- जखम: जखम, जसे की मोच, फ्रॅक्चर किंवा स्नायू दुखापत, सांधेदुखी होऊ शकते.
- संक्रमण: संसर्ग, जसे की संधिवात संसर्ग, सांधेदुखी होऊ शकतो.
- ऑस्टियोपोरोसिस: ऑस्टियोपोरोसिस हा एक रोग आहे जो हाडे कमकुवत करते. ऑस्टियोपोरोसिसमुळे सांधे दुखू शकतात, विशेषत: पाठीच्या कण्यात.
- इतर आजार: सांधेदुखी इतर आजारांच्या लक्षणांपैकी एक असू शकते, जसे की मधुमेह, लठ्ठपणा किंवा गुप्तरोग.
अध:पतन हे संधिवात सारखेच आहे का?
नाही, अध:पतन हे संधिवातसारखे नाही. अध:पतन हे सांधेच्या आतील स्नायूंच्या कमकुवतपणामुळे होणारी एक स्थिती आहे. संधिवात हे सांध्यातील सूज, वेदना आणि अस्वस्थतेस कारणीभूत ठरणारे एक रोग आहे.
संधिवात म्हणजे नेमके काय?
संधिवात हा सांध्याचे एक सामान्य आजार आहे जो सांध्यातील सूज, वेदना आणि अस्वस्थतेस कारणीभूत ठरू शकते. संधिवातचे अनेक प्रकार आहेत, प्रत्येकाचे स्वतःचे कारण आणि लक्षणे आहेत.
संधिवाताचे सर्वात सामान्य प्रकार म्हणजे:
- रुमेटॉइड आर्थ्राइटिस: रूमेटॉइड आर्थ्राइटिस हा एक स्वयंप्रतिकार रोग आहे जो सांध्यातील सूज, वेदना आणि अस्वस्थतेस कारणीभूत ठरू शकतो.
- ऑस्टियोआर्थराइटिस: ऑस्टियोआर्थराइटिस हा एक नैसर्गिक प्रक्रियेचा भाग आहे ज्यामध्ये सांधेतील उपास्थी खराब होते. ऑस्टियोआर्थराइटिसमुळे सांधे दुखू शकतात, विशेषत: गुडघे, बोटे आणि हातांचे सांधे.
- गाउट: गाउट हा एक संधिवाताचा प्रकार आहे जो शरीरातील युरिक ऍसिडच्या जमा होण्याने होतो. गाउटमुळे सांधे दुखू शकतात, विशेषत: मोठा पायाचा बोट.
वातला इंग्रजीत काय म्हणतात?
वातला इंग्रजीत “वात” (vata) म्हणतात.
वात पित्त आणि कफ म्हणजे काय?
वात, पित्त आणि कफ हे तीन दोष आहेत जे शरीरात असतात. हे दोष शरीरातील ऊर्जेचे प्रतिनिधित्व करतात. या दोषांचे समतोल राखणे हे निरोगी राहण्यासाठी आवश्यक आहे.
- वात: वात हा वायू आणि आकारमान या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. वात शरीर आणि मनाची हालचाल नियंत्रित करतो. वात रक्त पुरवठा, श्वासोच्छ्‌वास, मनातील विचार इत्यादी गोष्टींवर नियंत्रण ठेवतो. वातामुळे मज्जासंस्था, श्रवण, वाणी कार्यान्वित होतात. वातामुळे उत्साह आणि सर्जनक्षमता वाढतात.
- पित्त: पित्त हा अग्नि आणि उष्णता या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. पित्त शरीरातील पाचन, चयापचय आणि ऊर्जा उत्पादन प्रक्रियेवर नियंत्रण ठेवते. पित्तामुळे भूक, तहान, लैंगिक इच्छा इत्यादी गोष्टी नियंत्रित होतात. पित्तामुळे उत्साह, निर्णयक्षमता वाढते.
- कफ: कफ हा पृथ्वी आणि जल या दोन तत्त्वांशी संबंधित आहे. कफ शरीरातील ऊर्जा, द्रव आणि संरचना प्रदान करते. कफमुळे शरीराला आकार आणि स्थिरता मिळते. कफमुळे विश्रांती, शांतता वाढते.
वात कुठे जमा होतो?
वात शरीरातील सर्व अवयवांमध्ये जमा होऊ शकतो, परंतु त्याचा विशेष संबंध स्नायू, हाडे, सांधे, डोके आणि आतड्यांशी असतो. वात दोष जास्त झाल्यास सांधेदुखी, सायटिका, डोकेदुखी, अपचन, बद्धकोष्ठता इत्यादी समस्या होऊ शकतात.
मी माझा पित्त दोष नैसर्गिकरित्या कसा संतुलित करू शकतो?
पित्त दोष कमी करण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतात:
- आरोग्यदायी आहार घ्या: पित्त दोष कमी करणारे पदार्थ खा, जसे की आंबट, गोड, खारट पदार्थ. तिखट, कडू, तुरट पदार्थ, गारठे पदार्थ, अतिशय मसालेदार पदार्थ, अतिशय गोड पदार्थ टाळा.
- नियमित व्यायाम करा: व्यायाम केल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण सुधारते आणि पित्त दोष कमी होण्यास मदत होते.
- तणाव कमी करा: तणाव वाढल्याने पित्त दोष वाढू शकतो. योग, ध्यान, प्राणायाम यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करून तणाव कमी करता येतो.
- पुरेशी झोप घ्या: झोपेमुळे शरीराला आराम मिळतो आणि पित्त दोष कमी होण्यास मदत होते.
पित्त दोष कमी करण्यासाठी काही विशिष्ट पदार्थांचा सल्ला दिला जातो:
- आंबट पदार्थ: आंबा, लिंबू, दही, मध, इत्यादी.
- गोड पदार्थ: साखर, गुळ, मध, इत्यादी.
- खारट पदार्थ: मीठ, हळद, इत्यादी.
पित्त दोष कमी करण्यासाठी काही विशिष्ट व्यायाम आणि प्राणायामांचा सल्ला दिला जातो:
- व्यायाम: सूर्यनमस्कार, योगासन, इत्यादी.
- प्राणायाम: कपालभाती, अनुलोम-विलोम, इत्यादी.
जर तुम्हाला वाटत असेल की तुमचा पित्त दोष वाढत असेल तर, तुम्ही डॉक्टर किंवा आयुर्वेदिक तज्ञाचा सल्ला घ्यावा.
पुढे वाचा: