मुळव्याध म्हणजे काय? – Mulvyadh Mhanje Kay
Table of Contents
मुळव्याध हा गुदद्वाराच्या आतल्या आणि बाहेरच्या भागातील फुगलेल्या आणि सुजलेल्या दुखणाऱ्या रक्तवाहिन्यांना म्हणतात. या रोगास संस्कृतमध्ये ‘अर्श’ असे नाव आहे. यामध्ये दोन प्रकारचे रोग आहेत – विनारक्तस्राव व रक्तास्रावासहित. या रोगात गुदद्वाराच्या सभोवताल आतमध्ये ज्या रक्तवाहिन्या असतात त्या बाहेर येतात.
मुळव्याध होण्याची कारणे
मुळव्याध होण्याची अनेक कारणे आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे काही महत्त्वाच्या कारणांचा समावेश होतो:
- बद्धकोष्ठता: बद्धकोष्ठतेमुळे मल बाहेर टाकण्यासाठी जास्त जोर लावावा लागतो, ज्यामुळे गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना ताण पडतो आणि त्या फुगतात.
- वारंवार शौचालयात जाणे: वारंवार शौचालयात जाणे, जसे की अतिसार किंवा आजारपणाच्या वेळी, गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना ताण पडू शकते.
- गरोदरपणा आणि प्रसव: गरोदरपणात गर्भाशयाचा आकार वाढल्याने गुदद्वारावर दाब पडतो, ज्यामुळे मुळव्याध होण्याचा धोका वाढतो. प्रसवाच्या वेळीही गुदद्वारावर ताण पडू शकतो, ज्यामुळे मुळव्याध होऊ शकते.
- वजन वाढणे: जास्त वजन असल्याने गुदद्वारावर ताण पडतो, ज्यामुळे मुळव्याध होण्याचा धोका वाढतो.
- कर्करोग उपचार: कर्करोगाच्या उपचारांमुळे गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना इजा होऊ शकते, ज्यामुळे मुळव्याध होऊ शकते.
मूळव्याध फोटो
मुळव्याधची लक्षणे
मुळव्याधची काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- गुदद्वारात वेदना किंवा जळजळ
- गुदद्वारातून रक्तस्त्राव
- गुदद्वारातून मांसल गाठ बाहेर येणे
- मल टाकताना अडथळा येणे
मुळव्याधचे निदान डॉक्टर शारीरिक तपासणीद्वारे करतात. जर डॉक्टरांना मुळव्याध असल्याची शंका असेल, तर ते इतर तपासण्या देखील करू शकतात, जसे की प्रोक्टोस्कोपी किंवा सिग्मोइडोस्कोपी.
मुळव्याधवर उपचार
मुळव्याधवर उपचार करण्याचे अनेक मार्ग आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे काही महत्त्वाचे मार्गांचा समावेश होतो:
- औषधे: मुळव्याधच्या सौम्य स्वरूपासाठी औषधे प्रभावी असू शकतात. या औषधांचा वापर वेदना कमी करण्यासाठी, जळजळ कमी करण्यासाठी आणि रक्तस्त्राव थांबवण्यासाठी केला जातो.
- वैद्यकीय प्रक्रिया: मुळव्याधच्या मध्यम ते गंभीर स्वरूपासाठी वैद्यकीय प्रक्रिया आवश्यक असू शकतात. या प्रक्रियांमध्ये खालीलप्रमाणे काही महत्त्वाच्या प्रक्रियांचा समावेश होतो:
- बँडिंग: या प्रक्रियेत, मुळव्याधला रक्तपुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्या कापण्यासाठी एक रबर बँड वापरली जाते.
- इलेक्ट्रोकोएग्युलेशन: या प्रक्रियेत, मुळव्याधला रक्तपुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्या कापण्यासाठी इलेक्ट्रिक करंट वापरली जाते.
- स्क्लेरोथेरपी: या प्रक्रियेत, मुळव्याधला रक्तपुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्या बंद करण्यासाठी एक रसायन वापरले जाते.
- हॅमरहिंजेक्टोमी: या प्रक्रियेत, मुळव्याध कापून काढली जाते.
- शस्त्रक्रिया: मुळव्याधच्या गंभीर स्वरूपासाठी शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते. या शस्त्रक्रियेत, मुळव्याध कापून काढली जाते आणि गुदद्वाराची भिंत मजबूत केली जाते.
मुळव्याधवर उपचार करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग हा डॉक्टरांशी चर्चा करून ठरवणे होय.
मूळव्याध वर घरगुती उपाय
मूळव्याध हा एक सामान्य आजार आहे जो बद्धकोष्ठता, वारंवार शौचालयात जाणे, गरोदरपणा आणि प्रसव, वजन वाढणे, कर्करोग उपचार यासारख्या विविध कारणांमुळे होऊ शकतो. मूळव्याधची लक्षणे म्हणजे गुदद्वारात वेदना, जळजळ, रक्तस्त्राव आणि मल टाकताना अडथळा येणे.
मूळव्याधवर काही घरगुती उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
- बद्धकोष्ठता रोखण्यासाठी पुरेसे पाणी प्या आणि फायबरयुक्त पदार्थ खा.
- नियमितपणे व्यायाम करा.
- शौचालयात जाण्याचा प्रयत्न जास्त वेळ करू नका.
- मल टाकताना जास्त जोर देऊ नका.
- गुदद्वारावर थंड पाण्याचे पॅक लावा.
- बर्फ किंवा चंदनाच्या तेलाने गुदद्वाराची मालिश करा.
- मुळव्याधवर मलहम किंवा जेल लावा.
मुळव्याध कशामुळे होतो
मूळव्याध होण्याची अनेक कारणे आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे काही महत्त्वाच्या कारणांचा समावेश होतो:
- बद्धकोष्ठता: बद्धकोष्ठतेमुळे मल बाहेर टाकण्यासाठी जास्त जोर लावावा लागतो, ज्यामुळे गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना ताण पडतो आणि त्या फुगतात.
- वारंवार शौचालयात जाणे: वारंवार शौचालयात जाणे, जसे की अतिसार किंवा आजारपणाच्या वेळी, गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना ताण पडू शकते.
- गरोदरपणा आणि प्रसव: गरोदरपणात गर्भाशयाचा आकार वाढल्याने गुदद्वारावर दाब पडतो, ज्यामुळे मुळव्याध होण्याचा धोका वाढतो. प्रसवाच्या वेळीही गुदद्वारावर ताण पडू शकतो, ज्यामुळे मुळव्याध होऊ शकते.
- वजन वाढणे: जास्त वजन असल्याने गुदद्वारावर ताण पडतो, ज्यामुळे मुळव्याध होण्याचा धोका वाढतो.
- कर्करोग उपचार: कर्करोगाच्या उपचारांमुळे गुदद्वाराच्या रक्तवाहिन्यांना इजा होऊ शकते, ज्यामुळे मुळव्याध होऊ शकते.
मुळव्याध आहार काय घ्यावा
मुळव्याधवर आहार हा एक महत्त्वाचा उपाय आहे. बद्धकोष्ठता टाळण्यासाठी पुरेसे पाणी प्या आणि फायबरयुक्त पदार्थ खा. फायबरयुक्त पदार्थांमध्ये ताजी फळे, भाज्या, धान्ये आणि बिया यांचा समावेश होतो.
मुळव्याधवर उपयुक्त ठरू शकणाऱ्या काही आहारातील पदार्थ खालीलप्रमाणे आहेत:
- फळे: सफरचंद, केळी, संत्री, अननस, द्राक्षे इ.
- भाज्या: ब्रोकोली, पालक, बीट, गाजर, काकडी इ.
- धान्ये: ओट्स, तांदूळ, गहू, ज्वारी इ.
- बिया: शेंगदाणे, अक्रोड, बदाम, तीळ इ.
मूळव्याध रक्त पडणे उपाय
मुळव्याधमुळे रक्तस्त्राव होणे हा एक सामान्य लक्षण आहे. रक्तस्त्राव थांबवण्यासाठी पुढील उपाय करू शकता:
- गुदद्वारावर थंड पाण्याचे पॅक लावा.
- बर्फ किंवा चंदनाच्या तेलाने गुदद्वाराची मालिश करा.
- मुळव्याधवर मलहम किंवा जेल लावा.
- डॉक्टरांच्या सल्ल्याने औषधे घ्या.
जर रक्तस्त्राव जास्त प्रमाणात होत असेल किंवा थांबत नसेल तर ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
मूळव्याध कसा ओळखावा
मूळव्याधची काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- गुदद्वारात वेदना किंवा जळजळ
- गुदद्वारातून रक्तस्त्राव
- गुदद्वारातून मांसल गाठ बाहेर येणे
- मल टाकताना अडथळा येणे
जर तुम्हाला यापैकी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील, तर शक्य तितक्या लवकर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. डॉक्टर शारीरिक तपासणीद्वारे मूळव्याध ओळखू शकतात.
मुळव्याध वर घरगुती उपाय डॉक्टर स्वागत तोडकर
डॉक्टर स्वागत तोडकर यांच्या मते, मूळव्याधवर काही घरगुती उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
- बद्धकोष्ठता रोखण्यासाठी पुरेसे पाणी प्या आणि फायबरयुक्त पदार्थ खा.
- नियमितपणे व्यायाम करा.
- शौचालयात जाण्याचा प्रयत्न जास्त वेळ करू नका.
- मल टाकताना जास्त जोर देऊ नका.
- गुदद्वारावर थंड पाण्याचे पॅक लावा.
- बर्फ किंवा चंदनाच्या तेलाने गुदद्वाराची मालिश करा.
- मुळव्याधवर मलहम किंवा जेल लावा.
या उपायांव्यतिरिक्त, काही आयुर्वेदिक औषधे देखील मूळव्याधवर उपयुक्त ठरू शकतात. या औषधांसाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
मुळव्याधाचे प्रकार किती प्रकारचे असतात?
मुळव्याधचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:
- आंतरिक मुळव्याध: आंतरिक मुळव्याध गुदद्वाराच्या आत असतात आणि सहसा दिसत नाहीत.
- बाह्य मुळव्याध: बाह्य मुळव्याध गुदद्वाराच्या बाहेर असतात आणि सहसा दिसतात.
आंतरिक मुळव्याध तीन प्रकारच्या असतात:
- ग्रेड 1: आंतरिक मुळव्याध गुदद्वाराच्या आत असतात आणि मल टाकताना बाहेर येतात, परंतु स्वतःच परत जातात.
- ग्रेड 2: आंतरिक मुळव्याध गुदद्वाराच्या आत असतात आणि मल टाकताना बाहेर येतात, परंतु त्यांना हाताने परत घालावे लागते.
- ग्रेड 3: आंतरिक मुळव्याध गुदद्वाराच्या आत असतात आणि मल टाकताना बाहेर येतात आणि त्यांना हाताने परत घालता येत नाहीत.
बाह्य मुळव्याध देखील तीन प्रकारच्या असतात:
- तीव्र बाह्य मुळव्याध: तीव्र बाह्य मुळव्याध गुदद्वाराच्या बाहेर असतात आणि सूजतात आणि दुखतात.
- स्थायी बाह्य मुळव्याध: स्थायी बाह्य मुळव्याध गुदद्वाराच्या बाहेर असतात आणि सहसा दुखतात.
- रक्तस्त्रावी बाह्य मुळव्याध: रक्तस्त्रावी बाह्य मुळव्याध गुदद्वाराच्या बाहेर असतात आणि रक्तस्त्राव करतात.
मूळव्याध होऊ नये म्हणून काय करावे?
मूळव्याध होऊ नये म्हणून खालील गोष्टी करू शकता:
- बद्धकोष्ठता टाळा. पुरेसे पाणी प्या आणि फायबरयुक्त पदार्थ खा.
- नियमितपणे व्यायाम करा.
- शौचालयात जाण्याचा प्रयत्न जास्त वेळ करू नका.
- मल टाकताना जास्त जोर देऊ नका.
मी मूळव्याध साठी डॉक्टरकडे कधी जावे?
जर तुम्हाला मूळव्याधची लक्षणे जाणवत असतील, तर शक्य तितक्या लवकर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. डॉक्टर शारीरिक तपासणीद्वारे मूळव्याध ओळखू शकतात आणि योग्य उपचार सुचवू शकतात.
अंतर्गत मूळव्याध ग्रेड 2 वर उपचार कसे करावे?
अंतर्गत मूळव्याध ग्रेड 2 साठी खालील उपचार पर्याय उपलब्ध आहेत:
- औषधे: डॉक्टर बद्धकोष्ठता दूर करण्यासाठी आणि वेदना कमी करण्यासाठी औषधे लिहू शकतात.
- वैद्यकीय प्रक्रिया: डॉक्टर बँडिंग, इलेक्ट्रोकोएग्युलेशन, स्क्लेरोथेरपी किंवा हॅमरहिंजेक्टोमी यासारख्या वैद्यकीय प्रक्रिया करू शकतात.
- शस्त्रक्रिया: जर इतर उपचार काम करत नसतील, तर डॉक्टर शस्त्रक्रिया करू शकतात.
आपण मूळव्याध सह मलविसर्जन कसे?
मूळव्याध सह मलविसर्जन करताना खालील गोष्टी लक्षात ठेवा:
- शौचालयात जाण्याचा प्रयत्न जास्त वेळ करू नका.
- मल टाकताना जास्त जोर देऊ नका.
- मल टाकताना गुदद्वारावर दबाव देऊ नका.
- मल टाकताना आराम करा.
जर तुम्हाला मूळव्याध सह मलविसर्जन करताना वेदना किंवा अडचण येत असेल, तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. डॉक्टर तुम्हाला काही उपाय सुचवू शकतात जे तुम्हाला मलविसर्जन सुलभ करू शकतात.
मूळव्याधमुळे आतड्यांच्या हालचालींवर परिणाम होऊ शकतो का?
होय, मूळव्याधमुळे आतड्यांच्या हालचालींवर परिणाम होऊ शकतो. मूळव्याधमुळे गुदद्वारात अडथळा येऊ शकतो, ज्यामुळे मल टाकताना अडचण येऊ शकते. यामुळे बद्धकोष्ठता, अतिसार किंवा दोन्ही होऊ शकतात. मूळव्याधमुळे मलविसर्जन करताना वेदना देखील होऊ शकते.
मूळव्याध कमी करण्यासाठी मी काय पिऊ शकतो?
मूळव्याध कमी करण्यासाठी तुम्ही खालील पेये पिऊ शकता:
- पाणी: पुरेसे पाणी पिणे बद्धकोष्ठता टाळण्यास मदत करते, जे मूळव्याध होण्याचा एक प्रमुख जोखीम घटक आहे.
- फळांचे रस: फळांचे रस फायबरचे चांगले स्रोत आहेत, जे बद्धकोष्ठता टाळण्यास देखील मदत करते.
- अन्नधान्ये: अन्नधान्ये फायबरचे चांगले स्रोत देखील आहेत.
मूळव्याध तुम्हाला आजारी वाटू शकते का?
होय, मूळव्याध तुम्हाला आजारी वाटू शकते. मूळव्याधमुळे होणाऱ्या वेदना, जळजळ आणि रक्तस्त्रावमुळे तुम्हाला आजारी वाटू शकते. मूळव्याधमुळे तुम्हाला थकवा, भूक न लागणे आणि एकाग्रता कमी होणे देखील जाणवू शकते.
यूरोलॉजिस्ट मूळव्याध उपचार करू शकता?
होय, यूरोलॉजिस्ट मूळव्याध उपचार करू शकतात. यूरोलॉजिस्ट हे मूत्राशय, मूत्रमार्ग, प्रोस्टेट ग्रंथी आणि पुरुष प्रजनन प्रणालीचे तज्ञ आहेत. ते मूळव्याधचे निदान आणि उपचार करू शकतात.
जर तुम्हाला मूळव्याधची लक्षणे जाणवत असतील, तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. डॉक्टर तुमची लक्षणे तपासून योग्य उपचार सुचवू शकतात.
पुढे वाचा: