डायलिसिस म्हणजे काय? – Dialysis Mhanje Kay
Table of Contents
डायलिसिस ही एक प्रक्रिया आहे जी मूत्रपिंडाच्या कार्याऐवजी रक्तातील अतिरिक्त द्रव, विषारी पदार्थ आणि इतर पदार्थ काढून टाकते. मूत्रपिंड हे शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकणारे महत्त्वाचे अवयव आहेत. जर मूत्रपिंड खराब झाले असतील तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
डायलिसिसचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:
- हिमोडायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात. नंतर रक्त पुन्हा शरीरात परत केले जाते.
- पेरिटोनियल डायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, एक द्रव शरीराच्या पोकळीमध्ये टाकला जातो आणि नंतर तो रक्तातील विषारी पदार्थ शोषून घेतो. नंतर द्रव शरीराबाहेर काढला जातो.
डायलिसिस ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे जी मूत्रपिंड खराब झालेल्या लोकांना त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा करण्यास मदत करू शकते.
डायलिसिसची आवश्यकता असलेल्या काही सामान्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- क्रॉनिक किडनी रोग (CKD)
- गंभीर मूत्रपिंड संक्रमण (UTI)
- गंभीर मूत्रपिंडातील रक्तस्त्राव
- रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास हानी होणे
- मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या
डायलिसिसची प्रक्रिया सामान्यतः आठवड्यातून तीन ते चार वेळा केली जाते. प्रत्येक सत्र सुमारे चार तास चालते.
डायलिसिस खर्च
भारतात हिमोडायलिसिसचा खर्च 12,000 ते 15,000 रुपये प्रति महिना असू शकतो. पेरीटोनियल डायलिसिससाठी दरमहा 18,000 ते 20,000 रुपये खर्च येऊ शकतो.
डायलिसिस सेंटरचा स्थान
डायलिसिस सेंटरच्या स्थानावरही खर्च परिणाम होऊ शकतो. शहरी भागातील डायलिसिस सेंटर ग्रामीण भागातील डायलिसिस सेंटरपेक्षा अधिक महाग असू शकतात.
डायलिसिसचे वेळापत्रक
डायलिसिसचे वेळापत्रक देखील खर्च प्रभावित करू शकते. आठवड्यातून तीन वेळा डायलिसिस केल्यास, खर्च आठवड्यातून चार वेळा डायलिसिस केल्यापेक्षा कमी असेल.
रुग्णाचे वैयक्तिक वैद्यकीय परिस्थिती
रुग्णाच्या वैयक्तिक वैद्यकीय परिस्थितीवरही खर्च परिणाम होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, ज्या रुग्णांमध्ये गुंतागुंत होण्याची अधिक शक्यता असते त्यांच्यासाठी डायलिसिसचा खर्च जास्त असू शकतो.
भारतात डायलिसिससाठी आर्थिक मदत
भारतात, सरकार डायलिसिससाठी आर्थिक मदत देते. या मदतीमुळे अनेक लोक डायलिसिसचा खर्च परवडण्याजोगा बनवू शकतात.
भारतात डायलिसिससाठी उपलब्ध असलेल्या आर्थिक मदतीच्या काही पर्याय खालीलप्रमाणे आहेत:
- प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PMJAY): PMJAY हे एक सरकारी योजना आहे जे 100% सरकारी आणि खाजगी रुग्णालयांमध्ये डायलिसिसचा खर्च कव्हर करते.
- आरोग्य सेवा महामंडळ (ESIC): ESIC हे एक सरकारी योजना आहे जे ESIC कर्मचारी आणि त्यांच्या कुटुंबातील सदस्यांसाठी डायलिसिसचा खर्च कव्हर करते.
- राज्य सरकारे: काही राज्य सरकारे त्यांच्या राज्यातील नागरिकांसाठी डायलिसिसचा खर्च कव्हर करणारी योजना देतात.
- खाजगी आरोग्य विमा कंपन्या: काही खाजगी आरोग्य विमा कंपन्या त्यांच्या विमा पॉलिसी अंतर्गत डायलिसिसचा खर्च कव्हर करतात.
जर तुम्हाला डायलिसिसची आवश्यकता असेल, तर तुम्ही तुमच्या डॉक्टर किंवा आरोग्य विमा कंपनीशी आर्थिक मदतीच्या उपलब्ध पर्यायांबद्दल बोलावे.
भारतात, डायलिसिसचा खर्च हा एक महत्त्वाचा आव्हान आहे. सरकार आणि खाजगी क्षेत्राकडून या आव्हानावर मात करण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
डायलिसिस उपचार कोणत्या आजारात करतात
डायलिसिस उपचार हे मूत्रपिंडाच्या कार्याऐवजी रक्तातील अतिरिक्त द्रव, विषारी पदार्थ आणि इतर पदार्थ काढून टाकण्यासाठी केले जाते. मूत्रपिंड हे शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकणारे महत्त्वाचे अवयव आहेत. जर मूत्रपिंड खराब झाले असतील तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
डायलिसिस उपचार खालील आजारांमध्ये केले जातात:
- क्रॉनिक किडनी रोग (CKD): CKD हे एक दीर्घकालीन आजार आहे ज्यामध्ये मूत्रपिंडाचे कार्य हळूहळू बिघडते.
- गंभीर मूत्रपिंड संक्रमण (UTI): UTI हे एक गंभीर आजार आहे ज्यामध्ये मूत्रपिंडाला संसर्ग होतो.
- गंभीर मूत्रपिंडातील रक्तस्त्राव: मूत्रपिंडातील रक्तस्त्रावमुळे मूत्रपिंड कार्य करणे कठीण होऊ शकते.
- रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास हानी होणे: रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास हानी झाल्यास मूत्रपिंडाला रक्तपुरवठा कमी होऊ शकतो.
- मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या: मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या होऊ शकतात, ज्यामुळे मूत्रपिंडाला नुकसान होऊ शकते.
डायलिसिस उपचार दोन प्रकारे केले जाऊ शकतात:
- हिमोडायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात. नंतर रक्त पुन्हा शरीरात परत केले जाते.
- पेरिटोनियल डायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, एक द्रव शरीराच्या पोकळीमध्ये टाकला जातो आणि नंतर तो रक्तातील विषारी पदार्थ शोषून घेतो. नंतर द्रव शरीराबाहेर काढला जातो.
डायलिसिस उपचार हे एक महत्त्वाचे उपचार आहे जे मूत्रपिंड खराब झालेल्या लोकांना त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा करण्यास मदत करू शकते.
डायलिसिस कधी करतात?
डायलिसिस खालील परिस्थितींमध्ये केले जाते:
- क्रॉनिक किडनी रोग (CKD): CKD हे एक दीर्घकालीन आजार आहे ज्यामध्ये मूत्रपिंडाचे कार्य हळूहळू बिघडते. जेव्हा CKDमुळे मूत्रपिंडाचे कार्य 10% पेक्षा कमी होते तेव्हा डायलिसिसची आवश्यकता असते.
- गंभीर मूत्रपिंड संक्रमण (UTI): UTI हे एक गंभीर आजार आहे ज्यामध्ये मूत्रपिंडाला संसर्ग होतो. जर UTIमुळे मूत्रपिंडाला गंभीर नुकसान झाले असेल तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
- गंभीर मूत्रपिंडातील रक्तस्त्राव: मूत्रपिंडातील रक्तस्त्रावमुळे मूत्रपिंड कार्य करणे कठीण होऊ शकते. जर मूत्रपिंडातील रक्तस्त्राव गंभीर असेल तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
- रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास हानी होणे: रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास हानी झाल्यास मूत्रपिंडाला रक्तपुरवठा कमी होऊ शकतो. जर रक्तवाहिन्यांच्या आरोग्यास गंभीर हानी झाली असेल तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
- मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या: मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या होऊ शकतात, ज्यामुळे मूत्रपिंडाला नुकसान होऊ शकते. जर मूत्रपिंडात रक्ताच्या गुठळ्या गंभीर असतील तर डायलिसिसची आवश्यकता असू शकते.
डायलिसिसचे कारण काय?
डायलिसिसचे कारण हे मूत्रपिंडाचे कार्य बिघडणे हे आहे. मूत्रपिंड हे शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकणारे महत्त्वाचे अवयव आहेत. जर मूत्रपिंड खराब झाले असतील तर ते शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकू शकत नाहीत. डायलिसिस हे एक उपचार आहे जे मूत्रपिंडाच्या कार्याऐवजी रक्तातील अतिरिक्त द्रव, विषारी पदार्थ आणि इतर पदार्थ काढून टाकते.
डायलिसिस कसे कार्य करते?
डायलिसिस दोन प्रकारे केले जाते:
- हिमोडायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात. नंतर रक्त पुन्हा शरीरात परत केले जाते.
- पेरिटोनियल डायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, एक द्रव शरीराच्या पोकळीमध्ये टाकला जातो आणि नंतर तो रक्तातील विषारी पदार्थ शोषून घेतो. नंतर द्रव शरीराबाहेर काढला जातो.
डायलिसिसचे ३ प्रकार कोणते आहेत?
डायलिसिसचे तीन प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- हेमोडायलिसिस: हा डायलिसिसचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात. नंतर रक्त पुन्हा शरीरात परत केले जाते.
- पेरिटोनियल डायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, एक द्रव शरीराच्या पोकळीमध्ये टाकला जातो आणि नंतर तो रक्तातील विषारी पदार्थ शोषून घेतो. नंतर द्रव शरीराबाहेर काढला जातो.
- होम हेमोडायलिसिस: हा डायलिसिसचा एक प्रकार आहे जो रुग्ण स्वतः घरी करू शकतो. या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रुग्ण घरी डायलिसिस मशीन वापरतो.
मूत्रपिंड कुठे आहेत?
मूत्रपिंड हे दोन लहान, चॉकलेट-आकाराचे अवयव आहेत जे पाठीच्या खालच्या बाजूला, मणक्याच्या दोन्ही बाजूला असतात. प्रत्येक मूत्रपिंड सुमारे 10 सेंटीमीटर लांब, 6 सेंटीमीटर रुंद आणि 3 सेंटीमीटर जाड असते.
स्टेज 4 पासून स्टेज 5 पर्यंत किडनी रोग जाण्यासाठी किती वेळ लागतो?
स्टेज 4 किडनी रोग म्हणजे मूत्रपिंडाचे कार्य 20% ते 30% आहे. स्टेज 5 किडनी रोग म्हणजे मूत्रपिंडाचे कार्य 10% पेक्षा कमी आहे.
स्टेज 4 पासून स्टेज 5 पर्यंत किडनी रोग जाण्यासाठी लागणारा वेळ व्यक्तीच्या वैयक्तिक परिस्थितीवर अवलंबून असतो. काही लोकांमध्ये, स्टेज 4 किडनी रोग काही वर्षांत स्टेज 5 पर्यंत वाढू शकतो. इतरांमध्ये, स्टेज 4 किडनी रोग दशकांपर्यंत स्थिर राहू शकतो.
स्टेज 4 किडनी रोगाची प्रगती होण्याची शक्यता वाढवणाऱ्या काही घटकांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- उच्च रक्तदाब
- मधुमेह
- मूत्रपिंडातील संक्रमण
- मूत्रपिंडातील खडे
- वेदनाशामक औषधे जास्त प्रमाणात घेणे
मूत्रपिंड थकवा कसा वाटतो?
मूत्रपिंड थकवा हा एक सामान्य लक्षण आहे जो मूत्रपिंडाच्या कार्यात बिघाड झाल्यास होऊ शकतो. मूत्रपिंड थकवा खालीलप्रमाणे वाटू शकतो:
- थकवा
- दम लागणे
- अशक्तपणा
- डोकेदुखी
- स्नायू दुखणे
- एकाग्रता कमी होणे
मूत्रपिंड थकवाचे इतर कारणे देखील असू शकतात, जसे की:
- अपुरी झोप
- लोहाची कमतरता
- ऍनिमिया
- डिप्रेशन
मूत्रपिंडाचा आजार म्हणजे काय?
मूत्रपिंडाचा आजार म्हणजे मूत्रपिंडाचे कार्य बिघडणे. मूत्रपिंड हे शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकणारे महत्त्वाचे अवयव आहेत. मूत्रपिंडाच्या कार्यात बिघाड झाल्यास, शरीरात विषारी पदार्थ जमा होऊ शकतात, ज्यामुळे अनेक आरोग्य समस्या होऊ शकतात.
मूत्रपिंडाच्या आजाराची अनेक कारणे असू शकतात, जसे की:
- उच्च रक्तदाब
- मधुमेह
- मूत्रपिंडातील संक्रमण
- मूत्रपिंडातील खडे
- वेदनाशामक औषधे जास्त प्रमाणात घेणे
मूत्रपिंडाच्या आजाराचे निदान रक्त चाचण्या, मूत्र चाचण्या आणि इमेजिंग चाचण्यांद्वारे केले जाते.
मूत्रपिंडाच्या आजाराचे उपचार कारणावर अवलंबून असते. काही प्रकरणांमध्ये, उपचारांमध्ये औषधे, डायलिसिस किंवा मूत्रपिंड प्रत्यारोपण यांचा समावेश असू शकतो.
स्टेज 3 किडनी रोग गंभीर आहे का?
स्टेज 3 किडनी रोग हा मध्यम क्रोनिक किडनी रोग (CKD) आहे. याचा अर्थ असा की मूत्रपिंडाचे कार्य 30% ते 59% आहे. स्टेज 3 किडनी रोग गंभीर असू शकतो, परंतु तो बरा होऊ शकतो.
स्टेज 3 किडनी रोगाच्या काही लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- थकवा
- दम लागणे
- अशक्तपणा
- डोकेदुखी
- स्नायू दुखणे
- एकाग्रता कमी होणे
- पाण्याचा Retention
- रक्तदाब वाढणे
स्टेज 3 किडनी रोगाच्या उपचारांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- उच्च रक्तदाब आणि मधुमेह नियंत्रित करणे
- जीवनशैली बदलणे, जसे की आहार आणि व्यायाम
- औषधे, जसे की एस्पिरिन किंवा अँटिहाइपरटेन्सिव औषधे
जर स्टेज 3 किडनी रोगाचे निराकरण केले नाही तर ते स्टेज 4 किडनी रोगात वाढू शकते.
हेमोडायलिसिस वर्ग 10 म्हणजे काय?
हेमोडायलिसिस वर्ग 10 हे डायलिसिसचे एक प्रकार आहे ज्यामध्ये रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात. हेमोडायलिसिस वर्ग 10 हा डायलिसिसचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे.
हेमोडायलिसिस वर्ग 10 मध्ये, रुग्ण डायलिसिस मशीनमध्ये बसतो. मशीनमध्ये दोन द्रवपदार्थ असतात:
- एक द्रवपदार्थ ज्यामध्ये रक्तातील विषारी पदार्थ शोषले जातात.
- दुसरा द्रवपदार्थ ज्यामध्ये रक्तातील अतिरिक्त द्रवपदार्थ काढून टाकले जातात.
रक्त मशीनमधून एका द्रवपदार्थामध्ये जाते, जेथे विषारी पदार्थ शोषले जातात. नंतर रक्त दुसऱ्या द्रवपदार्थामध्ये जाते, जेथे अतिरिक्त द्रवपदार्थ काढून टाकले जातात. नंतर रक्त पुन्हा शरीरात परत केले जाते.
हेमोडायलिसिस वर्ग 10 चे उपचार सत्रांचे सरासरी वेळ 4 तास आहे. रुग्णांना सहसा आठवड्यातून तीनदा हेमोडायलिसिस वर्ग 10 करावे लागते.
स्टेज 5 किडनी निकामी झाल्यास काय होते?
स्टेज 5 किडनी निकामी झाल्यास, मूत्रपिंडाचे कार्य 10% पेक्षा कमी होते. यामुळे शरीरात विषारी पदार्थ जमा होऊ शकतात, ज्यामुळे अनेक आरोग्य समस्या होऊ शकतात.
स्टेज 5 किडनी निकामी झाल्यास, डायलिसिस किंवा मूत्रपिंड प्रत्यारोपण आवश्यक आहे.
डायलिसिसचे 2 मुख्य प्रकार कोणते आहेत?
डायलिसिसचे 2 मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- हेमोडायलिसिस: हे डायलिसिसचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, रक्त मशीनमध्ये पाहिजे तेव्हा बाहेर काढले जाते आणि नंतर त्यातील अतिरिक्त द्रव आणि विषारी पदार्थ काढून टाकले जातात.
- पेरिटोनियल डायलिसिस: या प्रकारच्या डायलिसिसमध्ये, एक द्रव शरीराच्या पोकळीमध्ये टाकला जातो आणि नंतर तो रक्तातील विषारी पदार्थ शोषून घेतो. नंतर द्रव शरीराबाहेर काढला जातो.
पुढे वाचा: