भाषा म्हणजे काय? – Bhasha Mhanje Kay
Table of Contents
भाषा ही एक संप्रेषण प्रणाली आहे जी विचार, भावना आणि माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी वापरली जाते. भाषा हे एक जटिल प्रणाली आहे ज्यामध्ये अनेक घटक समाविष्ट आहेत, ज्यात ध्वनी, शब्द, व्याकरण आणि वाक्यरचना यांचा समावेश होतो.
भाषा हे मानवी संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. भाषा आपल्याला एकमेकांशी संवाद साधण्यास, ज्ञान आणि अनुभव सामायिक करण्यास आणि आपल्या विचार आणि भावना व्यक्त करण्यास अनुमती देते. भाषा आपल्याला समाजात कार्य करण्यास आणि आपले जीवन सुव्यवस्थित करण्यात मदत करते.
भाषा ही एक सतत विकसित होणारी प्रणाली आहे. नवीन शब्द आणि वाक्यरचना सतत विकसित होत आहेत आणि भाषा वेळोवेळी बदलत आहे.
भाषांचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यात नैसर्गिक भाषा, कृत्रिम भाषा आणि सांकेतिक भाषा यांचा समावेश होतो. नैसर्गिक भाषा ही मानवी भाषेचा प्रकार आहे जी वापरकर्त्यांद्वारे सहजपणे समजली आणि बोलली जाते. कृत्रिम भाषा ही संगणकांसाठी डिझाइन केलेली भाषा आहे. सांकेतिक भाषा ही हावभाव आणि चेहऱ्याच्या हावभावांद्वारे संप्रेषण करण्यासाठी वापरली जाणारी भाषा आहे.
भाषा शिकणे हे एक जटिल कौशल्य आहे जे आयुष्यभर शिकले जाऊ शकते. भाषा शिकण्यासाठी अनेक पद्धती आहेत, ज्यात शाळा, स्वयंपाठ आणि संगणक प्रोग्राम यांचा समावेश होतो.
भाषा ही एक अद्भुत आणि शक्तिशाली क्षमता आहे जी आपल्याला जगात संवाद साधण्यास आणि आपले जीवन अधिक समृद्ध बनविण्यास अनुमती देते.
भाषाचे काही महत्त्वाचे कार्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- संप्रेषण: भाषा ही विचार, भावना आणि माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी वापरली जाते.
- ज्ञान आणि अनुभव सामायिक करणे: भाषा आपल्याला एकमेकांशी आपले ज्ञान आणि अनुभव सामायिक करण्यास अनुमती देते.
- विचार आणि भावना व्यक्त करणे: भाषा आपल्याला आपले विचार आणि भावना व्यक्त करण्यास अनुमती देते.
- समाजात कार्य करणे: भाषा आपल्याला समाजात कार्य करण्यास आणि आपले जीवन सुव्यवस्थित करण्यात मदत करते.
भाषा ही मानवी संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि ती आपल्या जीवनात अनेक प्रकारे महत्त्वाची भूमिका बजावते.
मराठी भाषा इतिहास
मराठी भाषा ही एक इंडो-आर्यन भाषा आहे जी प्रामुख्याने भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात बोलली जाते. मराठी भाषेचा इतिहास सुमारे १५०० वर्षांचा आहे.
मराठी भाषेचा उगम संस्कृत भाषेतून झाला असावा, असे मानले जाते. संस्कृत भाषेच्या महाराष्ट्री अपभ्रंश भाषेतून मराठी भाषा विकसित झाली.
मराठी भाषेचा सर्वात प्राचीन लिखित पुरावा हा इ.स. ९०५ मधील श्रवणबेळगोळ येथील शिलालेख आहे. या शिलालेखात “श्री चामुण्डेराये करविले” हे मराठीतील पहिले वाक्य आढळते.
इ.स. १३व्या शतकात मराठी भाषेचे साहित्यिक रूप विकसित होण्यास सुरुवात झाली. या काळात ज्ञानेश्वर, नामदेव, तुकाराम, एकनाथ यांच्यासारख्या संतांनी मराठीत विपुल साहित्य निर्माण केले.
इ.स. १६व्या शतकात मराठी भाषेचे आधुनिक रूप विकसित होण्यास सुरुवात झाली. या काळात शिवाजी महाराज यांनी मराठी भाषेला राजभाषा म्हणून मान्यता दिली.
इ.स. १८व्या शतकात मराठी भाषेचा प्रचार आणि प्रसार वाढला. या काळात मराठी भाषेतून अनेक शास्त्रीय आणि तत्त्वज्ञानिक ग्रंथ लिहिले गेले.
इ.स. १९व्या शतकात मराठी भाषेचा आधुनिकीकरण होण्यास सुरुवात झाली. या काळात मराठी भाषेतून अनेक आधुनिक विषयांचे साहित्य लिहिले गेले.
इ.स. २०व्या शतकात मराठी भाषेचा विकास झपाट्याने झाला. या काळात मराठी भाषेतून अनेक नाटके, चित्रपट, संगीत, दूरदर्शन, रेडिओ इत्यादी माध्यमांसाठी साहित्य निर्माण झाले.
आज मराठी भाषा ही महाराष्ट्राच्या अधिकृत भाषेव्यतिरिक्त, गोवा, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, मध्य प्रदेश, तमिळनाडू, छत्तीसगड आणि फिजी, मॉरिशस या देशांमध्येही बोलली जाते.
भाषेची वैशिष्ट्ये
मराठी भाषा ही एक इंडो-आर्यन भाषा आहे. मराठी भाषेची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- मराठी भाषा ही एक स्वरप्रधान भाषा आहे.
- मराठी भाषेत १२ स्वर आणि ३६ व्यंजने आहेत.
- मराठी भाषेच्या व्याकरणात संस्कृत भाषेचा प्रभाव दिसून येतो.
- मराठी भाषेत अनेक शब्द संस्कृत, हिंदी, फारसी, अरबी, तुर्की, उर्दू, इंग्रजी इत्यादी भाषांमधून आले आहेत.
- मराठी भाषा ही एक समृद्ध भाषा आहे.
भाषेची रूपे
भाषेची रूपे म्हणजे भाषेचे वेगवेगळे प्रकार. मराठी भाषेची काही प्रमुख रूपे खालीलप्रमाणे आहेत:
- लिखित भाषा: मराठी भाषा ही एक लिहिली जाणारी भाषा आहे. मराठी भाषेसाठी देवनागरी लिपी वापरली जाते.
- बोलीभाषा: मराठी भाषेची अनेक बोलीभाषा आहेत. महाराष्ट्रातील प्रमुख बोलीभाषांमध्ये कोकणी, विदर्भी, खानदेशी, मराठवाडी, पूणेरी, नाशिकी इत्यादींचा समावेश होतो.
- सांकेतिक भाषा: मराठी भाषेची एक सांकेतिक भाषा देखील आहे. ही भाषा दृष्टिहीन व्यक्तींसाठी वापरली जाते.
मराठी भाषा ही एक समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण भाषा आहे. मराठी भाषेचा इतिहास, वैशिष्ट्ये आणि रूपे यांचा अभ्यास करून आपण मराठी भाषेबद्दल अधिक जाणून घेऊ शकतो.
मातृभाषा म्हणजे काय
मातृभाषा म्हणजे ज्या भाषेत आपण जन्माला येतो ती भाषा. ही भाषा आपण आईच्या पोटात असतानाच ऐकतो आणि शिकतो. मातृभाषा ही आपल्यासाठी सर्वात सोपी आणि सहज भाषा असते. आपण मातृभाषेत सहजपणे बोलू, ऐकू, लिहू आणि वाचू शकतो.
प्रमाण भाषा म्हणजे काय
प्रमाण भाषा म्हणजे एका विशिष्ट प्रदेशात किंवा समाजात वापरली जाणारी भाषा. ही भाषा अधिकृत दस्तऐवज, कायदे, नियम, शिक्षण, प्रसारमाध्यमे इत्यादी ठिकाणी वापरली जाते. प्रमाण भाषेला अधिक शिकवले जाते आणि तिची अधिक काळजी घेतली जाते.
अभिजात भाषा म्हणजे काय
अभिजात भाषा म्हणजे साहित्य, कला, संगीत, तत्त्वज्ञान इत्यादी क्षेत्रांमध्ये उत्कृष्ट कामगिरी केलेल्या भाषे. ही भाषा संस्कृती आणि समृद्धतेचे प्रतीक असते. अभिजात भाषांमध्ये ग्रीक, लॅटिन, संस्कृत, अरबी, फारसी, चीनी, जपानी इत्यादींचा समावेश होतो.
बोली भाषा म्हणजे काय
बोली भाषा म्हणजे प्रमाण भाषेपासून वेगळी असणारी भाषा. ही भाषा प्रामुख्याने ग्रामीण भागात बोलली जाते. बोली भाषांमध्ये अनेक वेगवेगळ्या शब्द, वाक्यरचना आणि उच्चार असू शकतात.
मराठी भाषा ही एक प्रमाण भाषा आहे. ही भाषा महाराष्ट्रात अधिकृत भाषा म्हणून वापरली जाते. मराठी भाषेची अनेक बोलीभाषा आहेत, ज्यात कोकणी, विदर्भी, खानदेशी, मराठवाडी, पूणेरी, नाशिकी इत्यादींचा समावेश होतो.
परिभाषा म्हणजे काय
परिभाषा म्हणजे एखाद्या शब्द, संकल्पने किंवा गोष्टीचा अर्थ स्पष्ट करणारा मजकूर. परिभाषा सामान्यतः एका वाक्यात किंवा दोन वाक्यात लिहिली जाते. परिभाषा स्पष्ट, संक्षिप्त आणि अचूक असावी.
परिभाषांचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे आहेत:
- संदर्भात्मक परिभाषा: ही परिभाषा एखाद्या शब्दाचा अर्थ त्याच्या संदर्भात स्पष्ट करते.
- समानार्थी परिभाषा: ही परिभाषा एखाद्या शब्दाचा अर्थ त्याच्या समानार्थी शब्दाद्वारे स्पष्ट करते.
- विरोधार्थी परिभाषा: ही परिभाषा एखाद्या शब्दाचा अर्थ त्याच्या विरोधार्थी शब्दाद्वारे स्पष्ट करते.
- उदाहरणात्मक परिभाषा: ही परिभाषा एखाद्या शब्दाचा अर्थ त्याच्या उदाहरणांद्वारे स्पष्ट करते.
प्रादेशिक भाषा म्हणजे काय
प्रादेशिक भाषा म्हणजे एखाद्या विशिष्ट प्रदेशात बोलली जाणारी भाषा. ही भाषा प्रमाण भाषेपासून वेगळी असू शकते. प्रादेशिक भाषांमध्ये अनेक वेगवेगळ्या शब्द, वाक्यरचना आणि उच्चार असू शकतात.
उदाहरणार्थ, मराठी भाषेची अनेक प्रादेशिक भाषा आहेत, ज्यात कोकणी, विदर्भी, खानदेशी, मराठवाडी, पूणेरी, नाशिकी इत्यादींचा समावेश होतो.
व्यवहार भाषा म्हणजे काय
व्यवहार भाषा म्हणजे एखाद्या विशिष्ट क्षेत्रात वापरली जाणारी भाषा. ही भाषा त्या क्षेत्रातील विशेष शब्द, वाक्यरचना आणि उच्चार वापरते.
उदाहरणार्थ, तंत्रज्ञान क्षेत्रात वापरली जाणारी भाषा ही एक व्यवहार भाषा आहे. या भाषेत अनेक तंत्रज्ञानातील शब्द, वाक्यरचना आणि उच्चार वापरले जातात.
सांकेतिक भाषा म्हणजे काय
सांकेतिक भाषा म्हणजे दृष्टिहीन व्यक्तींसाठी वापरली जाणारी भाषा. या भाषेत हावभाव आणि चेहऱ्याच्या हावभावांचा वापर केला जातो.
सांकेतिक भाषा ही एक स्वतंत्र भाषा आहे. या भाषेत अनेक वेगवेगळे शब्द, वाक्यरचना आणि व्याकरण असते.
प्राकृत भाषा म्हणजे काय
प्राकृत भाषा ही संस्कृत भाषेपूर्वी भारतात बोलली जाणारी एक प्राचीन भाषा आहे. प्राकृत हा शब्द संस्कृत भाषेतील “प्रकृति” या शब्दावरून आला आहे, ज्याचा अर्थ “नैसर्गिक” असा होतो. प्राकृत भाषा ही जनसामान्यांची भाषा होती आणि ती संस्कृत भाषेपेक्षा अधिक सोपी आणि सहजपणे बोलता येणारी होती.
प्राकृत भाषेत अनेक प्रकार आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे आहेत:
- मागधी
- शौरसेनी
- महाराष्ट्री
- आवन्ती
- दाक्षिणात्य
प्राकृत भाषेत अनेक साहित्यकृती लिहिल्या गेल्या आहेत, ज्यात खालीलप्रमाणे आहेत:
- अश्वघोषाची बुद्धचरित आणि बुद्धचरित्र सूत्र
- नागार्जुनाची त्रिशशतक
- भासाची दूतवाक्य आणि मालविकाग्निमित्र
- सुभाषितसंग्रह
साहित्याची भाषा म्हणजे काय
साहित्याची भाषा म्हणजे साहित्य लिहिण्यासाठी वापरली जाणारी भाषा. साहित्याची भाषा ही सहसा सुंदर, प्रभावी आणि भावपूर्ण असते. साहित्याची भाषा ही अनेकदा सोपी आणि समजण्यासारखी असते, जेणेकरून ती सर्व वाचकांना समजू शकेल.
साहित्याची भाषा ही अनेक प्रकारची असू शकते, ज्यात खालीलप्रमाणे आहेत:
- काव्याची भाषा
- नाटकाची भाषा
- कादंबरीची भाषा
- लेखाची भाषा
साहित्याची भाषा ही अनेक वेळा साहित्यिक अभिव्यक्तीसाठी वापरली जाते. साहित्यिक अभिव्यक्ती म्हणजे भावना, विचार आणि कल्पना व्यक्त करण्यासाठी भाषेचा वापर करणे.
उदाहरणार्थ,
- काव्याची भाषा ही सहसा नाद आणि छंदावर आधारित असते. काव्याची भाषा ही भावपूर्ण आणि सौंदर्यपूर्ण असते.
- नाटकाची भाषा ही सादरीकरणासाठी योग्य असते. नाटकाची भाषा ही प्रभावी आणि श्रोत्यांना आकर्षित करणारी असते.
- कादंबरीची भाषा ही कथा सांगण्यासाठी वापरली जाते. कादंबरीची भाषा ही वाचकांना आकर्षित करणारी आणि मनोरंजक असते.
- लेखाची भाषा ही माहिती देण्यासाठी वापरली जाते. लेखाची भाषा ही स्पष्ट, संक्षिप्त आणि अचूक असते.
साहित्याची भाषा ही एक स्वतंत्र कला आहे. साहित्याची भाषा ही केवळ माहिती देण्यासाठी किंवा विचार व्यक्त करण्यासाठीच वापरली जात नाही, तर ती एक सौंदर्यात्मक अनुभव देखील प्रदान करते.
पुढे वाचा: