ज्वालामुखी म्हणजे काय?

ज्वालामुखी ही पृथ्वीच्या पृष्ठभागाला पडलेली भेग किंवा नळीसारखे भोक असते. ज्यामधून, पृथ्वीच्या अंतरंगातून तप्त शिलारस, उष्ण वायू, राख इत्यादी बाहेर पडतात.

ज्वालामुखी म्हणजे काय? – Jwalamukhi Mhanje Kay

Table of Contents

ज्वालामुखी ही एक नैसर्गिक घटना आहे जी पृथ्वीच्या पृष्ठभागाला भेग किंवा नळीसारखी असते. या भेगामधून पृथ्वीच्या अंतरंगातून तप्त शिलारस, उष्ण वायू, राख इत्यादी बाहेर पडतात. ज्वालामुखी पृथ्वीच्या अंतरंगात असलेल्या तापमान आणि दाबामुळे निर्माण होतात. पृथ्वीच्या अंतरंगात असलेले खडक वितळून त्यांची तप्त शिलारस बनते. ही तप्त शिलारस पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर येण्यासाठी मार्ग शोधत असते. जेव्हा ही तप्त शिलारस पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर येते तेव्हा ज्वालामुखी उद्रेक होतो.

ज्वालामुखीचे प्रकार:

ज्वालामुखींचे मुख्यतः तीन प्रकार आहेत:

सक्रिय ज्वालामुखी: अशा ज्वालामुखींतून सतत किंवा वेळोवेळी उद्रेक होतात. जसे की, माउंट एव्हरेस्ट, माउंट फुजि, माउंट किलीमंजारो इ.
निष्क्रिय ज्वालामुखी: अशा ज्वालामुखींमध्ये अनेक वर्षांपासून उद्रेक झालेला नाही. परंतु, त्या उद्रेक होण्याची शक्यता असते. जसे की, वेसुवियस, एटना, विसुवियस इ.
मृत ज्वालामुखी: अशा ज्वालामुखींमध्ये कधीही उद्रेक झालेला नाही आणि त्या उद्रेक होण्याची शक्यताही नाही. जसे की, किलिमंजारो, माउंट किलिमानजारो, माउंट माउंट इ.

ज्वालामुखीची कारणे – ज्वालामुखीचे उद्रेक:

ज्वालामुखीचे उद्रेक होण्याची अनेक कारणे आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

तापमानातील बदल: पृथ्वीच्या अंतरंगातून उष्णता बाहेर पडते. या उष्णतेमुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील खडकांचे द्रवरूप होऊन तप्त शिलारस तयार होते. हा तप्त शिलारस पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर येण्यासाठी ज्वालामुखीची निर्मिती करतो.
भूकंप: भूकंपामुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील खडकांचे विस्थापन होते. या विस्थापनामुळे ज्वालामुखीची निर्मिती होऊ शकते.
सागरी प्रवाह: सागरी प्रवाहांमुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखालील तापमानात बदल होऊ शकतो. या तापमानातील बदलामुळे ज्वालामुखी उद्रेक होऊ शकतात.

ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणारे नुकसान:

ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणारे नुकसान खालीलप्रमाणे आहे:

मानवी हानी: ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणाऱ्या राखेमुळे श्वसनाचे आजार होऊ शकतात. तसेच, ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे होणाऱ्या लाटांमुळे जीवितहानी होऊ शकते.
मालमत्तेचे नुकसान: ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणाऱ्या राखेमुळे शेतीचे नुकसान होते. तसेच, ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे होणाऱ्या लाटांमुळे इमारतींचे नुकसान होते.
पर्यावरणीय नुकसान: ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणाऱ्या राखेमुळे हवेचे प्रदूषण होते. तसेच, ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे होणाऱ्या लाटांमुळे समुद्रकिनारे खराब होतात.

ज्वालामुखी उद्रेकापासून बचाव:

ज्वालामुखी उद्रेकापासून बचाव करण्यासाठी खालील उपाययोजना करणे आवश्यक आहे:

ज्वालामुखीच्या जवळ राहणाऱ्या लोकांना ज्वालामुखी उद्रेकाची माहिती देणे आवश्यक आहे.
ज्वालामुखी उद्रेकाची शक्यता असल्यास, ज्वालामुखीच्या जवळ राहणाऱ्या लोकांना सुरक्षित ठिकाणी हलवणे आवश्यक आहे.
ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणाऱ्या राखेपासून बचाव करण्यासाठी, चेहऱ्यावर मास्क घालणे आवश्यक आहे.

ज्वालामुखी ही एक नैसर्गिक आपत्ती आहे. ज्वालामुखी उद्रेकामुळे होणारे नुकसान टाळण्यासाठी आपण सर्वांनी एकत्रितपणे प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.

भेगीय ज्वालामुखी म्हणजे काय?

भेगीय ज्वालामुखी ही एक प्रकारची ज्वालामुखी आहे ज्यामध्ये ज्वालामुखी उद्रेकाचा मार्ग एक किंवा अधिक भेगांद्वारे असतो. या भेगांमधून तप्त शिलारस, उष्ण वायू आणि राख बाहेर पडते. भेगीय ज्वालामुखीचे आकार लहानपासून मोठ्यापर्यंत असू शकतात.

ज्वालामुखी उद्रेकातून बाहेर पडणारे पदार्थ

ज्वालामुखी उद्रेकातून खालील पदार्थ बाहेर पडतात:

तप्त शिलारस: ज्वालामुखी उद्रेकाचा सर्वात महत्त्वाचा पदार्थ म्हणजे तप्त शिलारस. तप्त शिलारस हे पृथ्वीच्या अंतरंगातून वितळलेले खडक असतात. तप्त शिलारसाचे तापमान 700 ते 1200 अंश सेल्सिअस पर्यंत असू शकते.
उष्ण वायू: ज्वालामुखी उद्रेकातून अनेक प्रकारचे उष्ण वायू बाहेर पडतात. यामध्ये कार्बन डाय ऑक्साईड, सल्फर डाय ऑक्साईड, हाइड्रोजन, आणि क्लोरीन यांचा समावेश होतो. हे वायू विषारी असू शकतात.
राख: ज्वालामुखी उद्रेकातून बाहेर पडणारा राख हा तप्त शिलारसाचा थंड झालेला कण असतो. राखचा रंग काळा, तपकिरी, किंवा पांढरा असू शकतो. राख हवेत उडून दूरवर पसरते.
लावा: ज्वालामुखी उद्रेकातून बाहेर पडणारा लावा हा तप्त शिलारसाचा द्रवरूप असतो. लावा सामान्यतः लाल रंगाचा असतो. लावा मंद गतीने वाहतो आणि त्याचा आकार आणि आकार बदलू शकतो.

केंद्रीय ज्वालामुखी म्हणजे काय?

केंद्रीय ज्वालामुखी ही एक प्रकारची ज्वालामुखी आहे ज्यामध्ये ज्वालामुखी उद्रेकाचा मार्ग एक केंद्रीय छिद्र किंवा क्रेटरद्वारे असतो. या छिद्रातून तप्त शिलारस, उष्ण वायू आणि राख बाहेर पडते. केंद्रीय ज्वालामुखीचे आकार लहानपासून मोठ्यापर्यंत असू शकतात.