पोषण म्हणजे शरीराला आवश्यक असलेल्या पोषकद्रव्यांची प्राप्ती आणि त्याचा योग्य वापर करून शरीराचे कार्य व्यवस्थित चालवणे होय.
पोषण म्हणजे काय? – Poshan Mhanje Kay
Table of Contents
माणसाच्या पोषणाचे महत्व
पोषण म्हणजे आपल्या शरीराला आवश्यक असणार्या पोषक तत्वांना योग्य प्रमाणात घेणे. हे शरीराच्या सर्व प्रकारच्या कार्यांना योग्यरित्या चालवण्यासाठी आवश्यक आहे. पोषणाच्या अभावी आपल्याला अनेक प्रकारच्या समस्यांचा सामना करावा लागतो.
पोषणातील मुख्य घटक
पोषणाचे मुख्य घटक आहेत:
१. कर्बोदके: कर्बोदके शरीराला ऊर्जा देण्याचे मुख्य साधन आहेत. ते आपल्या शरीरातील पेशींना शक्ती देतात आणि स्नायूंची क्रिया सुलभ करतात.
२. प्रथिने: प्रथिने आपल्या शरीरातील पेशींचे बांधकाम आणि दुरुस्तीसाठी आवश्यक आहेत. ते आपल्या शरीरात होणाऱ्या अनेक प्रक्रियांना मदत करतात, जसे की हार्मोन्स आणि एंजाइम्सचे उत्पादन.
३. चरबी: चरबी आपल्या शरीराला उष्णता देण्याचे काम करते. ते आपल्या शरीरातील जीवनसत्त्वे आणि पोषक तत्वांना सुरक्षित ठेवण्यास मदत करते.
४. जीवनसत्त्वे: जीवनसत्त्वे आपल्या शरीरातील बर्‍याच प्रक्रियांना मदत करतात, जसे की रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे आणि ऊतींचे संरक्षण करणे.
५. खनिजे: खनिजे आपल्या शरीरातील हाडे, दात आणि स्नायू मजबूत करण्याचे काम करतात. ते आपल्या शरीरातील रक्ताचे प्रमाण आणि रक्तदाब नियंत्रित करण्यास मदत करतात.
६. पाणी: पाणी आपल्या शरीरातील सर्व प्रकारच्या क्रियांना आवश्यक आहे. ते आपल्या शरीराचे तापमान नियंत्रित करते, रक्त वाहून नेते आणि विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत करते.
योग्य पोषणाचे फायदे
योग्य पोषण आपल्याला खालील फायदे देते:
१. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते: योग्य पोषण आपल्या शरीराच्या रोगप्रतिकार प्रणालीला मजबूत करते, ज्यामुळे आपण अनेक प्रकारच्या रोगांपासून वाचू शकता.
२. ऊर्जा पातळी वाढते: योग्य पोषण आपल्या शरीरात ऊर्जेची पातळी वाढवते, ज्यामुळे आपण दिवसभर सक्रिय राहू शकता.
३. वजन नियंत्रण: योग्य पोषण आपल्या शरीराचे वजन नियंत्रित करण्यात मदत करते.
४. मानसिक आरोग्य सुधारते: योग्य पोषण आपल्या मानसिक आरोग्याला सुधारते आणि तणाव आणि चिंता कमी करते.
५. त्वचा आणि केसांना चमकदार बनवते: योग्य पोषण आपल्या त्वचे आणि केसांना चमकदार बनविते आणि सुरकुत्या कमी करते.
६. चयापचय सुधारते: योग्य पोषण आपल्या चयापचयला सुधारते, ज्यामुळे आपण अधिक वजन कमी करू शकता.
७. शरीराचे सर्व प्रकारचे कार्ये सुधारते: योग्य पोषण आपल्या शरीरातील सर्व प्रकारच्या कार्यांना सुधारते, ज्यामुळे आपण अधिक आनंदी आणि निरोगी राहू शकता.
पोषणासंदर्भात काही महत्वाच्या गोष्टी
१. संतुलित आहार: आपल्या आहारात सर्व प्रकारच्या पोषक तत्वांची योग्य प्रमाणात असणे आवश्यक आहे.
२. ताजे अन्न: ताजे अन्न आपल्या शरीरासाठी सर्वोत्तम असते.
३. नियमित व्यायाम: नियमित व्यायाम आपल्या शरीराला पोषक तत्वांना जास्तीत जास्त शोषून घेण्यास मदत करते.
४. पुरेशी विश्रांती: आपल्या शरीराला पुरेशी विश्रांती आवश्यक आहे जेणेकरून ते पोषक तत्वांना शोषून घेऊ शकेल आणि पुनर्प्राप्त करू शकेल.
५. डॉक्टरांचा सल्ला घ्या: जर आपल्याला कोणतीही आरोग्य समस्या असेल तर आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
योग्य पोषण आपल्या जीवनात खूप महत्वाचे आहे. यामुळे आपण अनेक प्रकारच्या समस्यांपासून वाचू शकता आणि एक निरोगी आणि आनंदी जीवन जगू शकता.
पोषण आहार अभियान
पोषण आहार अभियान हे भारत सरकारचे एक महत्त्वाचे कार्यक्रम आहे जे कुपोषण कमी करण्यासाठी आणि सर्वांसाठी आरोग्यदायी आहार सुनिश्चित करण्यासाठी कार्य करते. हे अभियान 2013 मध्ये सुरू झाले आणि त्याचे उद्दिष्ट 2022 पर्यंत भारतात कुपोषण पूर्णपणे निर्मूलन करणे आहे.
पोषण आहार अभियान विविध प्रकारच्या उपक्रमांद्वारे कुपोषण कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. या उपक्रमांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- आंगणवाडी केंद्रांद्वारे पूरक पोषण आहार प्रदान करणे
- गर्भवती आणि स्तनपान देणाऱ्या महिलांना पोषणविषयक माहिती आणि समर्थन देणे
- शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना आरोग्यदायी आहाराचे प्रशिक्षण देणे
- सार्वजनिक जागरूकता मोहीम चालवणे
पोषण आहार अभियानाच्या परिणामांमुळे भारतात कुपोषण कमी होण्यास सुरुवात झाली आहे. 2016-17 मध्ये, भारतात 0-5 वर्षे वयोगटातील बालकांच्या कुपोषणाची पातळी 36.4% होती. 2021-22 मध्ये, ही पातळी 30.4% पर्यंत कमी झाली.
पोषण आहार अभियान हे भारतातील कुपोषण कमी करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. या अभियानाच्या यशामुळे भारतातील सर्व नागरिकांना आरोग्यदायी जीवन जगण्याची संधी मिळेल.
पोषण आहार अभियानाच्या काही महत्त्वाच्या उपक्रमांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- आंगणवाडी केंद्रांद्वारे पूरक पोषण आहार प्रदान करणे
पोषण आहार अभियानाच्या सर्वात महत्त्वाच्या उपक्रमांपैकी एक म्हणजे अंगणवाडी केंद्रांद्वारे पूरक पोषण आहार प्रदान करणे. अंगणवाडी केंद्रांमध्ये 3 ते 6 वर्षे वयोगटातील मुलांना पूरक पोषण आहार दिला जातो. या आहारात पुरेशी कर्बोदके, प्रथिने, व्हिटॅमिन्स आणि खनिजे असतात.
- गर्भवती आणि स्तनपान देणाऱ्या महिलांना पोषणविषयक माहिती आणि समर्थन देणे
गर्भवती आणि स्तनपान देणाऱ्या महिलांना योग्य पोषण मिळणे हे मुलाच्या वाढ आणि विकासासाठी महत्त्वाचे आहे. पोषण आहार अभियानात गर्भवती आणि स्तनपान देणाऱ्या महिलांना पोषणविषयक माहिती आणि समर्थन देण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवले जातात.
- शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना आरोग्यदायी आहाराचे प्रशिक्षण देणे
शालेय विद्यार्थ्यांना आरोग्यदायी आहाराचे महत्त्व शिकवणे हे कुपोषण कमी करण्याचे एक महत्त्वाचे मार्ग आहे. पोषण आहार अभियानात शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना आरोग्यदायी आहाराचे प्रशिक्षण देण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवले जातात.
- सार्वजनिक जागरूकता मोहीम चालवणे
कुपोषणाबद्दल सार्वजनिक जागरूकता वाढवणे हे कुपोषण कमी करण्याचे एक महत्त्वाचे उपाय आहे. पोषण आहार अभियानात कुपोषणाबद्दल सार्वजनिक जागरूकता वाढवण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवले जातात.
पुढे वाचा: