शाश्वत विकास म्हणजे काय? – Shashwat Vikas Mhanje Kay in Marathi
Table of Contents
शाश्वत विकास म्हणजे अशा प्रकारचा विकास ज्यात वर्तमान पिढीच्या गरजा पूर्ण करताना भविष्यातील पिढ्यांच्या गरजा पूर्ण करण्याची क्षमता राखली जाते. याचा अर्थ असा की शाश्वत विकास हा पर्यावरण, आर्थिक आणि सामाजिक या तीन घटकांचा समतोल साधणारा विकास आहे.
पर्यावरणीय शाश्वतता म्हणजे नैसर्गिक संसाधनांचा वापर करून पर्यावरणाचे संरक्षण करणे. आर्थिक शाश्वतता म्हणजे सध्याच्या आर्थिक विकासातून भविष्यातील आर्थिक विकासाची क्षमता राखणे. सामाजिक शाश्वतता म्हणजे सर्व लोकांना समान संधी आणि अधिकार देऊन समाजाचा विकास करणे.
शाश्वत विकासाचे महत्त्व
शाश्वत विकासाचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:
- पर्यावरणाचे संरक्षण: शाश्वत विकासामुळे नैसर्गिक संसाधनांचा वापर कमी होतो आणि पर्यावरणाचा प्रदूषण कमी होतो.
- आर्थिक विकास: शाश्वत विकासामुळे आर्थिक विकास होतो आणि लोकांची जीवनमान सुधारते.
- सामाजिक न्याय: शाश्वत विकासामुळे सर्व लोकांना समान संधी आणि अधिकार मिळतात.
शाश्वत विकासाची तीन मुख्य तत्त्वे आहेत
- आर्थिक विकास: शाश्वत विकासासाठी आर्थिक विकास आवश्यक आहे. आर्थिक विकासामुळे लोकांना चांगले जीवनमान मिळते आणि त्यांना त्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यास मदत होते.
- सामाजिक विकास: शाश्वत विकासासाठी सामाजिक विकास देखील आवश्यक आहे. सामाजिक विकासामुळे लोकांना समान संधी मिळतात आणि त्यांना त्यांच्या अधिकारांचे संरक्षण मिळते.
- पर्यावरण संरक्षण: शाश्वत विकासासाठी पर्यावरण संरक्षण देखील आवश्यक आहे. पर्यावरण संरक्षणामुळे नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण होते आणि भविष्यातील पिढ्यांसाठी पर्यावरणीय स्थिरता सुनिश्चित होते.
शाश्वत विकासासाठी उपाययोजना
शाश्वत विकासासाठी अनेक उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात. या उपाययोजनांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- नवीन ऊर्जा स्त्रोतांवर लक्ष केंद्रित करणे: शाश्वत विकासासाठी नवीन ऊर्जा स्त्रोतांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. नवीन ऊर्जा स्त्रोतांमुळे पर्यावरणावर होणारा दबाव कमी होतो.
- ऊर्जा कार्यक्षमता सुधारणे: शाश्वत विकासासाठी ऊर्जा कार्यक्षमता सुधारणे देखील आवश्यक आहे. ऊर्जा कार्यक्षमता सुधारल्याने ऊर्जेचा वापर कमी होतो आणि पर्यावरणावर होणारा दबाव कमी होतो.
- नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करणे: शाश्वत विकासासाठी नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करणे देखील आवश्यक आहे. नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करण्यासाठी वनीकरण, पुनर्वापर, आणि इतर उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात.
- सामाजिक न्याय सुनिश्चित करणे: शाश्वत विकासासाठी सामाजिक न्याय सुनिश्चित करणे देखील आवश्यक आहे. सामाजिक न्याय सुनिश्चित करण्यासाठी गरिबी निर्मूलन, लिंग समानता, आणि इतर उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात.
- नैसर्गिक संसाधनांचा वापर कमी करणे: ऊर्जा कार्यक्षमता वाढवणे, पुनर्वापर आणि पुनर्चक्रण वाढवणे, आणि नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन करणे.
- पर्यावरण प्रदूषण कमी करणे: प्रदूषण नियंत्रण उपाययोजना करणे, स्वच्छ ऊर्जा स्त्रोत वापरणे, आणि पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.
- आर्थिक विकासात सर्वांना समाविष्ट करणे: गरीब आणि दुर्बल घटकांचे आर्थिक सशक्तीकरण करणे, आणि समान संधी आणि अधिकार सुनिश्चित करणे.
शाश्वत विकासाची गरज
शाश्वत विकासाची गरज खालील कारणांमुळे आहे:
- पर्यावरणीय समस्या: हवामान बदल, प्रदूषण, आणि नैसर्गिक संसाधनांचा अतिवापर यासारख्या पर्यावरणीय समस्यांना सामोरे जाण्यासाठी शाश्वत विकास आवश्यक आहे. शाश्वत विकासामुळे पर्यावरणीय समस्या कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
- सामाजिक समस्या: गरिबी, असमानता, आणि अन्य सामाजिक समस्यांना सामोरे जाण्यासाठी शाश्वत विकास आवश्यक आहे. शाश्वत विकासामुळे सामाजिक समस्या कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
- आर्थिक समस्या: आर्थिक अस्थिरता आणि आर्थिक विषमता यासारख्या आर्थिक समस्यांना सामोरे जाण्यासाठी शाश्वत विकास आवश्यक आहे. शाश्वत विकासामुळे आर्थिक समस्या कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
शाश्वत विकासाची संकल्पना कोणी मांडली
शाश्वत विकासाची संकल्पना ब्रुटलँड आयोगाने १९८७ मध्ये मांडली. ब्रुटलँड आयोग हा संयुक्त राष्ट्रांचा एक आयोग होता जो पर्यावरण आणि विकास या दोन्हीच्या महत्त्वावर जोर देणारा अहवाल तयार करण्यासाठी स्थापन करण्यात आला होता. ब्रुटलँड अहवालात शाश्वत विकासाची खालील व्याख्या दिली आहे:
“विकास म्हणजे तो विकास जो वर्तमान पिढीच्या गरजा पूर्ण करतो, परंतु भविष्यातील पिढ्यांसाठी आवश्यक संसाधने आणि पर्यावरणाचे संरक्षण करते.”
ब्रुटलँड अहवालामुळे शाश्वत विकास ही एक महत्त्वाची जागतिक संकल्पना बनली.
शाश्वत विकास हा एक आव्हानात्मक परंतु शक्य असलेला ध्येय आहे. शाश्वत विकासासाठी सर्व देशांनी एकत्रितपणे काम करणे आवश्यक आहे.
पुढे वाचा: