संधी (व्याकरण) म्हणजे काय? – Sandhi Marathi Grammar
Table of Contents
संधी व्याकरण म्हणजे दोन शब्दांच्या परस्पर संयोगामुळे होणारा शब्दरूपांचा बदल. मराठी भाषेत संधी व्याकरणाचे मुख्यत्वे दोन प्रकार आहेत:
- स्वरादी संधी
- व्यंजनादी संधी
स्वरादी संधी म्हणजे दोन स्वरांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही स्वरांचे संयोग होऊन एक नवीन स्वर तयार होतो. उदाहरणार्थ, “स + आ = सा” या संधीमध्ये, “स” आणि “आ” या दोन स्वरांमधील संयोग होऊन “सा” हा नवीन स्वर तयार होतो.
व्यंजनादी संधी म्हणजे दोन व्यंजनांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही व्यंजनांचे संयोग होऊन एक नवीन व्यंजन किंवा दोन व्यंजनांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. उदाहरणार्थ, “क + त = क्त” या संधीमध्ये, “क” आणि “त” या दोन व्यंजनांमधील संयोग होऊन “क्त” हा नवीन व्यंजन तयार होतो.
संधी व्याकरणाचे नियम मराठी भाषेतील शब्दरूपांचे नियमन करतात. या नियमांचे ज्ञान असणे हे मराठी भाषेतील व्याकरणाचे ज्ञान असणे म्हणजेच आहे.
संधी व्याकरणाचे काही महत्त्वाचे नियम खालीलप्रमाणे आहेत:
- स्वरादी संधी:
- दोन समान स्वरांमधील संयोग होतो तेव्हा तो स्वर दीर्घ होतो. उदाहरणार्थ, “क + आ = का”
- दोन भिन्न स्वरांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक नवीन स्वर तयार होतो. उदाहरणार्थ, “स + आ = सा”
- व्यंजनादी संधी:
- दोन मृदु व्यंजनांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक नवीन व्यंजन तयार होतो. उदाहरणार्थ, “क + त = क्त”
- दोन कठोर व्यंजनांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. उदाहरणार्थ, “क + ख = ख्”
- एक मृदु व्यंजन आणि एक कठोर व्यंजन यांच्यामधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. उदाहरणार्थ, “क + प = क्‍प”
संधी व्याकरणाचे नियम मराठी भाषेतील शब्दरूपांमध्ये अनेकदा दिसून येतात. उदाहरणार्थ, “लहान” या शब्दाचे “लहानपणा” असे रूप होण्यासाठी “लहान” या शब्दातील “न” या स्वराचा “प” या व्यंजनाशी होणारा संयोग होतो. या संयोगामुळे “न” हा स्वर “ण” या स्वरामध्ये रूपांतरित होतो.
व्यंजन संधी म्हणजे काय
व्यंजन संधी म्हणजे दोन व्यंजनांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही व्यंजनांचे संयोग होऊन एक नवीन व्यंजन किंवा दोन व्यंजनांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. व्यंजन संधीचे काही प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- मृदु व्यंजनांचा संयोग
मृदु व्यंजनांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक नवीन व्यंजन तयार होते. उदाहरणार्थ,
क + त = क्त
म + ल = म्ल
न + व = ंव
- कठोर व्यंजनांचा संयोग
कठोर व्यंजनांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. उदाहरणार्थ,
क + ख = ख्
प + भ = प्‍भ
- मृदु आणि कठोर व्यंजनांचा संयोग
मृदु आणि कठोर व्यंजनांमधील संयोग होतो तेव्हा त्यांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो. उदाहरणार्थ,
क + प = क्‍प
म + भ = म्‍भ
संधी आणि संधीचे प्रकार
मराठी भाषेत संधीचे दोन प्रकार आहेत:
- स्वरादी संधी
- व्यंजनादी संधी
स्वरादी संधी म्हणजे दोन स्वरांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही स्वरांचे संयोग होऊन एक नवीन स्वर तयार होतो. व्यंजनादी संधी म्हणजे दोन व्यंजनांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही व्यंजनांचे संयोग होऊन एक नवीन व्यंजन किंवा दोन व्यंजनांचे संयोग होऊन एक विसर्ग तयार होतो.
स्वर संधीचे उदाहरण
स्वरादी संधी म्हणजे दोन स्वरांमधील संयोग. या संधीमध्ये, दोन्ही स्वरांचे संयोग होऊन एक नवीन स्वर तयार होतो.
- दोन समान स्वरांमधील संयोग:
- “क + आ = का”
- “ई + ई = ई”
- “उ + उ = ऊ”
- दोन भिन्न स्वरांमधील संयोग:
- “क + अ = का”
- “स + आ = सा”
- “इ + उ = ए”
संधी सोडवा
संधी सोडवणे म्हणजे दोन शब्दांच्या संयोगामुळे होणारा शब्दरूपांचा बदल शोधणे.
उदाहरणार्थ,
- “लहान + पणा = लहानपणा”
- “ज्ञान + ईश्वर = ज्ञानेश्वर”
- “पर + उपकार = परोपकार”
संधी समानार्थी शब्द मराठी
संधीचे काही समानार्थी शब्द मराठीत खालीलप्रमाणे आहेत:
- संयोग
- मिलन
- सामंजस्य
- जुळवणी
- एकत्रीकरण
पररूप संधी
पररूप संधी म्हणजे दोन शब्दांच्या संयोगामुळे होणारा शब्दरूपांचा बदल ज्यामध्ये दोन्ही शब्दांचे रूप बदलते.
उदाहरणार्थ,
- “लहान + उपकार = परोपकार”
- “ज्ञान + ईश्वर = ज्ञानेश्वर”
- “नदी + किनारा = नदीकाठ”
पररूप संधीमध्ये, दोन शब्दांच्या संयोगामुळे दोन्ही शब्दांचे रूप बदलते. उदाहरणार्थ, “लहान” या शब्दाचे “लहानपणा” असे रूप होण्यासाठी “लहान” या शब्दातील “न” या स्वराचा “ण” या स्वरामध्ये रूपांतरित होतो. या संयोगामुळे “उपकार” या शब्दाचे रूप देखील बदलते आणि “परोपकार” असे बनते.
पुढे वाचा: