व्याकरण म्हणजे काय?

व्याकरण म्हणजे काय? – Vyakaran Mhanje Kay

Table of Contents

व्याकरण म्हणजे भाषेचे नियमन करणारे शास्त्र. व्याकरण हे भाषेच्या पाच मूलभूत घटकांपैकी एक आहे. भाषाशास्त्रानुसार व्याकरण हे एखाद्या नैसर्गिक भाषेतील शब्द, वाक्ये व वाक्प्रचार आदींच्या निर्मितीचे व बांधणीचे नियमन करते. प्रत्येक भाषेस त्याचे वेगळे व्याकरण असते.

व्याकरणाचे मुख्य कार्य म्हणजे भाषा स्पष्ट आणि सुस्पष्ट करणे. व्याकरणाच्या नियमांमुळे भाषेचे अर्थ स्पष्ट होतात आणि भाषेचा वापर अधिक प्रभावीपणे करता येतो. व्याकरणाचे महत्त्व खालीलप्रमाणे सांगता येईल:

भाषा समजून घेणे आणि वापरणे सोपे होते.
भाषा अधिक स्पष्ट आणि सुस्पष्ट होते.
भाषेचा वापर अधिक प्रभावीपणे करता येतो.
भाषा शुद्ध आणि योग्य वापरली जाते.

व्याकरणाचे प्रकार

व्याकरणाचे अनेक प्रकार आहेत. काही सामान्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

रूपविज्ञान: रूपविज्ञान हे शब्दांच्या रूपाचा अभ्यास करते.
वाक्यरचनाशास्त्र: वाक्यरचनाशास्त्र हे वाक्यांचे विश्लेषण करते.
उच्चारणशास्त्र: उच्चारणशास्त्र हे भाषेच्या उच्चाराचा अभ्यास करते.
शब्दसंग्रहशास्त्र: शब्दसंग्रहशास्त्र हे भाषेतील शब्दांचा अभ्यास करते.

व्याकरणाचे अध्ययन हे भाषा शिक्षणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. व्याकरणाचे अध्ययन केल्याने भाषा समजून घेणे आणि वापरणे सोपे होते.

मराठी व्याकरण पुस्तक

मराठी व्याकरणाचे अध्ययन करण्यासाठी अनेक पुस्तके उपलब्ध आहेत. काही प्रसिद्ध मराठी व्याकरण पुस्तके खालीलप्रमाणे आहेत:

सुबोध मराठी व्याकरण व लेखन – मो. रा. वाळंबे
शास्त्रीय मराठी व्याकरण – प्रा. डॉ. के. पी. शहा
मराठी व्याकरण – बाळासाहेब शिंदे
मराठी व्याकरण – वि. वि. मिराशी
मराठी व्याकरण – दा. के. कदम

या पुस्तकांमध्ये मराठी व्याकरणाच्या सर्व मूलभूत गोष्टींचा समावेश आहे. या पुस्तकांद्वारे मराठी व्याकरणाचे अध्ययन करणे सोपे होते.

मराठी व्याकरण शब्दांच्या जाती

मराठी व्याकरणात शब्दांचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:

संज्ञा
क्रिया

संज्ञा हे व्यक्ती, प्राणी, स्थान, वस्तू, गुण, क्रिया, भाव इत्यादी अर्थ व्यक्त करणारे शब्द आहेत. संज्ञांचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:

सामान्य संज्ञा
विशेष संज्ञा

सामान्य संज्ञा हे एखाद्या वर्गातील अनेक व्यक्ती, प्राणी, स्थान, वस्तू, गुण, क्रिया, भाव इत्यादींसाठी वापरले जातात. उदाहरणार्थ: माणूस, प्राणी, घर, फळ, क्रिया, भाव इत्यादी.

विशेष संज्ञा हे एखाद्या विशिष्ट व्यक्ती, प्राणी, स्थान, वस्तू, गुण, क्रिया, भाव इत्यादींसाठी वापरले जातात. उदाहरणार्थ: राम, शेर, पुणे, आंबा, चालणे, आनंद इत्यादी.

क्रिया हे एखाद्या कृती किंवा क्रियापदाचे अर्थ व्यक्त करणारे शब्द आहेत. क्रियांचे तीन मुख्य प्रकार आहेत:

सामान्य क्रिया
विशेष क्रिया
उपसर्गयुक्त क्रिया

सामान्य क्रिया ही सर्व सामान्य कृतींना वापरली जातात. उदाहरणार्थ: जाणे, येणे, करणे, बोलणे, खाणे, पिणे इत्यादी.

विशेष क्रिया ही काही विशिष्ट कृतींना वापरली जातात. उदाहरणार्थ: लिहिणे, वाचणे, गाणे, खेळणे, आराम करणे इत्यादी.

उपसर्गयुक्त क्रिया ही सामान्य क्रियांमध्ये उपसर्ग जोडून बनवली जातात. उदाहरणार्थ: येणे + आ = येणे, जाणे + नि = जाणे, करणे + आ = करणे इत्यादी.

मराठी व्याकरणाचे प्रकार

मराठी व्याकरणाचे खालीलप्रमाणे अनेक प्रकार आहेत:

रूपविज्ञान: रूपविज्ञान हे शब्दांच्या रूपाचा अभ्यास करते.
वाक्यरचनाशास्त्र: वाक्यरचनाशास्त्र हे वाक्यांचे विश्लेषण करते.
उच्चारणशास्त्र: उच्चारणशास्त्र हे भाषेच्या उच्चाराचा अभ्यास करते.
शब्दसंग्रहशास्त्र: शब्दसंग्रहशास्त्र हे भाषेतील शब्दांचा अभ्यास करते.
व्याकरणशास्त्र: व्याकरणशास्त्र हे व्याकरणाच्या सर्व प्रकारांचा अभ्यास करते.

रूपविज्ञान हे मराठी व्याकरणाचे एक महत्त्वाचे प्रकार आहे. रूपविज्ञानात शब्दांच्या रूपात होणारे बदल आणि त्यांचे नियम यांचा अभ्यास केला जातो.

वाक्यरचनाशास्त्र हे मराठी व्याकरणाचे आणखी एक महत्त्वाचे प्रकार आहे. वाक्यरचनाशास्त्रात वाक्यांचे घटक आणि त्यांचे परस्पर संबंध यांचा अभ्यास केला जातो.

उच्चारणशास्त्र हे मराठी व्याकरणाचे एक महत्त्वाचे प्रकार आहे. उच्चारणशास्त्रात भाषेच्या उच्चाराचे नियम आणि त्यांचे पालन कसे करावे याचा अभ्यास केला जातो.

शब्दसंग्रहशास्त्र हे मराठी व्याकरणाचे एक महत्त्वाचे प्रकार आहे. शब्दसंग्रहशास्त्रात भाषेतील शब्दांचे अर्थ, प्रकार आणि त्यांचे वापर यांचा अभ्यास केला जातो.

व्याकरणशास्त्र हे मराठी व्याकरणाचे एक व्यापक प्रकार आहे. व्याकरणशास्त्रात मराठी व्याकरणाच्या सर्व प्रकारांचा अभ्यास केला जातो.

मराठी व्याकरणाचा सुवर्णकाळ कोणत्या राजघराण्याच्या काळाला म्हटले जाते

मराठी व्याकरणाचा सुवर्णकाळ सातारा साम्राज्याच्या काळाला म्हटले जाते. या काळात मराठी व्याकरणाचे अनेक महत्त्वपूर्ण ग्रंथ लिहिले गेले. या काळातील काही महत्त्वाचे व्याकरणकार खालीलप्रमाणे आहेत:

वसंतशास्त्री चिपळूणकर
भानुदास बळवंत वैद्य
नारायणशास्त्री सखदेव
नारायणशास्त्री मोडक
जनार्दनशास्त्री वैद्य

या काळात मराठी व्याकरणाचे अनेक महत्त्वपूर्ण सिद्धांत विकसित करण्यात आले. या काळातील व्याकरणकारांनी मराठी भाषेचे नियमन आणि विकास करण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

मराठी भाषेचे व्याकरण कोणी लिहिले

मराठी भाषेचे व्याकरण लिहिण्याचा मान वसंतशास्त्री चिपळूणकर यांना दिला जातो. वसंतशास्त्री चिपळूणकर हे मराठी भाषेचे पहिले व्याकरणकार आहेत. त्यांनी लिहिलेले मराठी व्याकरण हे मराठी व्याकरणाचे पहिले आधुनिक ग्रंथ आहे. हे ग्रंथ १८५४ मध्ये प्रकाशित झाले.

या ग्रंथात मराठी व्याकरणाच्या सर्व मूलभूत गोष्टींचा समावेश आहे. या ग्रंथामुळे मराठी व्याकरणाच्या अभ्यासाला चालना मिळाली आणि मराठी भाषेचे नियमन आणि विकास झाला.

व्याकरणाचे नियम काय आहेत?

व्याकरणाचे नियम हे भाषेतील शब्दांच्या वापराचे आणि वाक्यांच्या बांधणीचे नियम आहेत. व्याकरणाचे नियम भाषेची स्पष्टता आणि सुस्पष्टता राखण्यासाठी आवश्यक आहेत. व्याकरणाचे नियम खालीलप्रमाणे आहेत:

वाक्यरचना नियम: वाक्यरचना नियम हे वाक्यातील शब्दांचे योग्य क्रम आणि त्यांचे परस्पर संबंध निश्चित करतात.
रूपविज्ञान नियम: रूपविज्ञान नियम हे शब्दांच्या रूपात होणारे बदल आणि त्यांचे नियम निश्चित करतात.
शब्दसंग्रह नियम: शब्दसंग्रह नियम हे भाषेतील शब्दांचे अर्थ, प्रकार आणि त्यांचे वापर निश्चित करतात.

व्याकरणाची तीन मते कोणती?

व्याकरणाची तीन प्रमुख मते खालीलप्रमाणे आहेत:

प्राकृतिक व्याकरण: प्राकृतिक व्याकरण या मतेनुसार, भाषा ही नैसर्गिकरित्या विकसित होते आणि त्याला कोणत्याही नियमांद्वारे नियंत्रित केले जात नाही.
नियमात्मक व्याकरण: नियमात्मक व्याकरण या मतेनुसार, भाषा ही नियमांद्वारे नियंत्रित केलेली असते आणि त्या नियमांचे पालन केले पाहिजे.
सामाजिक व्याकरण: सामाजिक व्याकरण या मतेनुसार, भाषा ही समाजाच्या मान्यतेवर आधारित असते आणि त्याचे नियम समाजाच्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक पार्श्वभूमीवर अवलंबून असतात.

आधुनिक भाषिक अभ्यासामध्ये पारंपारिक व्याकरणाचे योगदान काय आहे?

पारंपारिक व्याकरणाने आधुनिक भाषिक अभ्यासाच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. पारंपारिक व्याकरणाने भाषेच्या मूलभूत संकल्पना आणि तत्त्वांचा अभ्यास केला आहे. पारंपारिक व्याकरणाने भाषेच्या व्याकरणाचे नियम आणि त्यांचे पालन करण्याचे महत्त्व यावर भर दिला आहे.

पारंपारिक व्याकरणाचे आधुनिक भाषिक अभ्यासामध्ये खालीलप्रमाणे योगदान आहे:

भाषेच्या मूलभूत संकल्पना आणि तत्त्वांचा अभ्यास: पारंपारिक व्याकरणाने भाषेच्या मूलभूत संकल्पना आणि तत्त्वांचा अभ्यास केला आहे. या संकल्पना आणि तत्त्वांचा उपयोग आधुनिक भाषिक अभ्यासात केला जातो.
भाषेच्या व्याकरणाचे नियम आणि त्यांचे पालन करण्याचे महत्त्व: पारंपारिक व्याकरणाने भाषेच्या व्याकरणाचे नियम आणि त्यांचे पालन करण्याचे महत्त्व यावर भर दिला आहे. यामुळे भाषेची स्पष्टता आणि सुस्पष्टता राखण्यास मदत झाली आहे.

संरचनात्मक व्याकरणाच्या मर्यादा काय आहेत?

संरचनात्मक व्याकरण ही व्याकरणाची एक शाखा आहे जी भाषेच्या वाक्यरचनेवर लक्ष केंद्रित करते. संरचनात्मक व्याकरणाच्या खालीलप्रमाणे काही मर्यादा आहेत:

भाषा ही केवळ वाक्यरचनेने बनलेली नाही: भाषा ही वाक्यरचनेव्यतिरिक्त इतर अनेक घटकांद्वारे बनलेली आहे. या घटकांमध्ये शब्दसंग्रह, उच्चार, अर्थ इत्यादींचा समावेश होतो. संरचनात्मक व्याकरण या घटकांवर पुरेसे लक्ष देत नाही.
भाषा ही समाजाच्या मान्यतेवर आधारित असते: भाषा ही समाजाच्या मान्यतेवर आधारित असते. संरचनात्मक व्याकरण या घटकाकडे दुर्लक्ष करते.
भाषा ही सतत बदलत असते: भाषा ही सतत बदलत असते. संरचनात्मक व्याकरण या बदलांकडे लक्ष देत नाही.

संरचनात्मक व्याकरणाच्या या मर्यादांमुळे आधुनिक भाषिक अभ्यासात त्याचे महत्त्व कमी झाले आहे.

वेगवेगळ्या विद्वानांच्या मते व्याकरण म्हणजे काय?

विविध विद्वानांच्या मते व्याकरणाची व्याख्या खालीलप्रमाणे आहे:

पाणिनी: “व्याकरण म्हणजे भाषांचे नियमन करणारे शास्त्र.”
चेन्नमल्लि नरसिंहाचार्य: “व्याकरण म्हणजे भाषेतील शब्दांचे आणि वाक्यांचे विभाजन आणि त्यांचे अर्थ स्पष्ट करणारे शास्त्र.”
रविंद्रनाथ टागोर: “व्याकरण म्हणजे भाषेचे सौंदर्य आणि सामर्थ्य व्यक्त करणारे शास्त्र.”
रॉबर्ट एडम्स: “व्याकरण म्हणजे भाषेतील शब्दांचे आणि वाक्यांचे योग्य वापर शिकवणारे शास्त्र.”

आधुनिक व्याकरणामध्ये कोणकोणत्या पारंपारिक व्याकरणाची कमतरता आहे?

आधुनिक व्याकरणामध्ये पारंपारिक व्याकरणाची खालील कमतरता आहेत:

पारंपारिक व्याकरण हे भाषेची स्थिर स्थिती दर्शवते, तर आधुनिक व्याकरण हे भाषेच्या सतत बदलत्या स्वरूपावर लक्ष केंद्रित करते.
पारंपारिक व्याकरण हे भाषेचे नियम शिकवण्यावर भर देते, तर आधुनिक व्याकरण हे भाषेचा वापर कसा करायचा यावर भर देते.
पारंपारिक व्याकरण हे भाषेच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भाला पुरेसे महत्त्व देत नाही, तर आधुनिक व्याकरण हे या संदर्भाला महत्त्व देते.

आधुनिक व्याकरणाने पारंपारिक व्याकरणातील या कमतरता दूर करण्याचा प्रयत्न केला आहे. आधुनिक व्याकरण हे भाषेची गतिशीलता, वापर आणि समाजशास्त्रीय संदर्भ यांचा अभ्यास करते.

व्याकरण म्हणजे काय? – Vyakaran Mhanje Kay

पुढे वाचा: