एमपीएससी म्हणजे महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (Maharashtra Public Service Commission). हा एक घटनात्मक आयोग आहे जो महाराष्ट्र सरकारच्या अखत्यारीत येणाऱ्या वेगवेगळ्या सेवांसाठी आणि पदांसाठी स्पर्धा परीक्षा घेऊन उमेदवारांची निवड करतो.
एमपीएससीची स्थापना भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ३१५ अन्वये करण्यात आली आहे. एमपीएससीचा मुख्यालय महाराष्ट्राच्या राजधानी मुंबई येथे आहे.
एमपीएससी म्हणजे काय? – MPSC Mhanje Kay
Table of Contents
एमपीएससी परीक्षा दोन टप्प्यात घेतल्या जातात:
- पूर्व परीक्षा: ही परीक्षा 100 गुणांची असते आणि यात सामान्य अध्ययन, बुद्धिमत्ता चाचणी आणि वस्तुनिष्ठ प्रश्न असतात.
- मुख्य परीक्षा: ही परीक्षा 700 गुणांची असते आणि यात वस्तुनिष्ठ आणि निबंधात्मक प्रश्न असतात. एमपीएससीच्या नव्या अभ्यासक्रमानुसार मुख्य परीक्षा ही एकूण 1750 गुणांची असेल तर मुलाखत ही 275 गुणांची असेल. अंतिम निकाल हा एकत्रितरित्या 2025 गुणांवर लावण्यात येणार आहे.
एमपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण झालेल्या उमेदवारांची निवड मुलाखतीच्या आधारे केली जाते.
एमपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण होणाऱ्या उमेदवारांना महाराष्ट्र सरकारच्या विविध सेवांमध्ये अधिकारी म्हणून नियुक्त केले जाते. या सेवांमध्ये प्रामुख्याने राज्य सेवा, पोलीस सेवा, आणि वन सेवा यांचा समावेश होतो.
एमपीएससी परीक्षा ही महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाची स्पर्धा परीक्षा आहे. या परीक्षा उत्तीर्ण होण्यासाठी अभ्यास आणि परिश्रमाची आवश्यकता असते.
एमपीएससी परीक्षा देण्यासाठी आवश्यक असलेली शैक्षणिक पात्रता आणि वय मर्यादा खालीलप्रमाणे आहेत:
- शैक्षणिक पात्रता: पदांच्या अभ्यासक्रमानुसार शिक्षण पूर्ण केलेले असणे आवश्यक आहे.
- वय मर्यादा: २१ ते ३८ वर्षे (उमेदवारांच्या वय मर्यादा पदांच्या अभ्यासक्रमानुसार बदलू शकतात).
एमपीएससी परीक्षा देण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे खालीलप्रमाणे आहेत:
- अर्जाचा फॉर्म
- शैक्षणिक प्रमाणपत्रे
- जातीचे प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
- निवास प्रमाणपत्र
- वैद्यकीय प्रमाणपत्र
एमपीएससी परीक्षा देण्यासाठी उमेदवारांना एमपीएससीच्या अधिकृत संकेतस्थळावर ऑनलाइन अर्ज करणे आवश्यक आहे. अर्ज करण्याची अंतिम तारीख शासनाने निश्चित केली जाते.
एमपीएससी अभ्यासक्रम
एमपीएससी परीक्षा दोन टप्प्यात घेण्यात येतात: पूर्व परीक्षा आणि मुख्य परीक्षा. प्रत्येक टप्प्यासाठी स्वतंत्र अभ्यासक्रम असतो.
पूर्व परीक्षा अभ्यासक्रम
- सामान्य अध्ययन: भारताचा भूगोल, इतिहास, संस्कृती, अर्थशास्त्र, राजकारण, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, सामाजिक समस्या, चालू घडामोडी
- बुद्धिमत्ता चाचणी: तार्किक विचारशक्ती, विश्लेषणात्मक क्षमता, समस्या सोडवण्याची क्षमता, निर्णय घेण्याची क्षमता
मुख्य परीक्षा अभ्यासक्रम
- भारतीय राज्यघटना आणि लोकशाही प्रशासन
- सामान्य विज्ञान
- गणित
- इंग्रजी भाषा
- विषयपरीक्षा: प्रत्येक पदाच्या अभ्यासक्रमानुसार विषयांची निवड केली जाते.
एमपीएससी परीक्षा माहिती
- परीक्षा स्वरूप: वस्तुनिष्ठ (MCQ), वर्णनात्मक
- परीक्षा भाषा: मराठी आणि इंग्रजी
- परीक्षा वेळ: पूर्व परीक्षा: २ तास ३० मिनिटे, मुख्य परीक्षा: ३ तास
- परीक्षा केंद्र: महाराष्ट्रातील विविध शहरे
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग पदे
एमपीएससीद्वारे घेण्यात येणाऱ्या परीक्षांद्वारे खालील पदांसाठी उमेदवारांची निवड केली जाते:
- राज्य सेवा परीक्षा: उपजिल्हाधिकारी, पोलीस उपअधीक्षक, तहसीलदार, नायब-तहसीलदार, गट-विकास अधिकारी, मुख्याधिकारी इत्यादी
- अराजपत्रित गट-ब आणि गट-क संयुक्त परीक्षा: सहायक कक्ष अधिकारी, राज्य कर निरीक्षक, पोलीस उपनिरीक्षक, सहायक प्रादेशिक परिवहन अधिकारी इत्यादी
- दिवाणी कनिष्ठ स्तर आणि न्यायदंडाधिकारी प्रथम वर्ग परीक्षा: दिवाणी कनिष्ठ स्तर अधिकारी, न्यायदंडाधिकारी प्रथम वर्ग
- वनसेवा परीक्षा: वनसंरक्षक, उपवनसंरक्षक, वनक्षेत्रपाल इत्यादी
- इतर विविध सेवा परीक्षा: वित्त सेवा, कृषी सेवा, शिक्षण सेवा, समाजकल्याण सेवा इत्यादी
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग स्थापना
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाची स्थापना भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद ३१५ अन्वये १ मे १९६० रोजी करण्यात आली.
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग अध्यक्ष List
- श्री. किशोर दत्तात्रय राजे-निंबाळकर (सध्याचे अध्यक्ष)
- श्री. शैलेश कुमार यादव (माजी अध्यक्ष)
- श्री. जयंतकुमार पवार (माजी अध्यक्ष)
- श्री. व्ही.एन. राव (माजी अध्यक्ष)
- श्री. एस.डी. शिंदे (माजी अध्यक्ष)
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाची कार्य
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाची प्रमुख कार्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- महाराष्ट्र शासनाच्या अखत्यारीतल्या वेगवेगळ्या सेवांसाठी आणि पदांसाठी उमेदवारांची निवड करणे
- निवडलेल्या उमेदवारांना प्रशिक्षण देणे
- निवडलेल्या उमेदवारांच्या कार्यक्षमतेचे मूल्यांकन करणे
लोकसेवा आयोगाची स्थापना कोणी केली
भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद ३१५ अन्वये लोकसेवा आयोगाची स्थापना करण्यात आली. राज्यघटनेनुसार, प्रत्येक राज्यात एक लोकसेवा आयोग असणे आवश्यक आहे.
पुढे वाचा: