Prajasattak Din in Marathi: प्रजासत्ताक दिन दरवर्षी २६ जानेवारी रोजी साजरा केला जातो, हा भारताचा राष्ट्रीय सण आहे, जो प्रत्येक भारतीय पूर्ण उत्साहाने, आवेशाने आणि आदराने साजरा करतो. राष्ट्रीय सण असल्याने तो सर्व धर्म, पंथ, जातीचे लोक साजरा करतात. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अध्यक्षतेखाली भारतीय राज्यघटनेचा मसुदा सभागृहात ठेवण्यात आला. २ वर्ष ११ महिने १८ दिवसात संविधान तयार झाले. अखेर, २६ जानेवारी १९५० रोजी राज्यघटना लागू झाल्यामुळे प्रतिक्षेचा काळ संपला. आज आपण या लेखात प्रजासत्ताक दिनाचा संपूर्ण इतिहास समजून घेणार आहोत.
(२६ जानेवारी) प्रजासत्ताक दिन म्हणजे काय? – Prajasattak Din in Marathi 2023
Table of Contents
भारताचा प्रजासत्ताक दिन म्हणजे काय? – Republic Day Information in Marathi
प्रजासत्ताक दिन हा भारताचा राष्ट्रीय सण आहे जो दरवर्षी २६ जानेवारी रोजी साजरा केला जातो. याच दिवशी १९५० मध्ये भारत सरकार कायदा (अधिनियम) (१९३५) काढून भारताचे संविधान लागू करण्यात आले. २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी भारतीय संविधान सभेने स्वतंत्र प्रजासत्ताक बनण्यासाठी आणि देशात कायद्याचे राज्य प्रस्थापित करण्यासाठी संविधान स्वीकारले आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी लोकशाही शासन प्रणालीसह लागू करण्यात आले. २६ जानेवारीची निवड केली गेली कारण याच दिवशी १९३० मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (INC) ने भारताला संपूर्ण स्वराज घोषित केले होते. हा भारताच्या तीन राष्ट्रीय सुट्ट्यांपैकी एक आहे, इतर दोन म्हणजे स्वातंत्र्य दिन आणि गांधी जयंती.
प्रजासत्ताक म्हणजे काय? – Prajasattak Din Mahiti
प्रजासत्ताक (लॅटिन: Race Publica) हा सरकारचा एक प्रकार आहे ज्यामध्ये देश ही “सार्वजनिक बाब” मानली जाते, खाजगी संस्था किंवा राज्यकर्त्यांची मालमत्ता नाही. प्रजासत्ताकातील सत्तेची प्राथमिक पदे वारशाने मिळत नाहीत. हे सरकारचे एक प्रकार आहे ज्याच्या अंतर्गत राज्याच्या प्रमुखाला राजा नसतो. प्रजासत्ताकची व्याख्या विशेषत: सरकारच्या अशा स्वरूपाचा संदर्भ देते ज्यामध्ये व्यक्ती नागरी संस्थेचे प्रतिनिधित्व करतात आणि संविधानाच्या अंतर्गत कायद्याच्या नियमानुसार अधिकार वापरतात आणि ज्यामध्ये निवडलेल्या राज्याच्या प्रमुखासह अधिकारांचे पृथक्करण समाविष्ट असते. आणि ज्या राज्याचा संदर्भ घटनात्मक राज्य किंवा प्रातिनिधिक लोकशाही आहे. २०१७ पर्यंत, जगातील २०६ सार्वभौम राज्यांपैकी १५९ राज्ये त्यांच्या अधिकृत नावाचा भाग म्हणून “प्रजासत्ताक” शब्द वापरतात – हे सर्व प्रजासत्ताक निवडून आलेल्या सरकारांच्या अर्थाने किंवा निवडलेल्या सरकार असलेल्या सर्व राष्ट्रांच्या नावांमध्ये “प्रजासत्ताक” नाहीत.
प्रजासत्ताक हा असा देश आहे जेथे तत्त्वाच्या शासनामध्ये, सामान्य जनतेतील कोणतीही व्यक्ती देशाच्या सर्वोच्च पदावर विराजमान होऊ शकते. अशा राजवटीला प्रजासत्ताक म्हणतात. ‘लोकशाही’ यापेक्षा वेगळी आहे. लोकशाही जिथे शासन सामान्य जनतेच्या किंवा त्यांच्या बहुसंख्यांच्या इच्छेनुसार चालवले जाते. आज जगातील बहुतेक देश प्रजासत्ताक आहेत आणि त्याबरोबरच लोकशाहीही आहे. भारत स्वतः एक लोकशाही प्रजासत्ताक आहे.
भारतीय प्रजासत्ताकाचा इतिहास – Why We Celebrate Republic Day in Marathi
डिसेंबर १९२९ मध्ये, भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अधिवेशन पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या अध्यक्षतेखाली लाहोर येथे भरले होते, ज्यामध्ये एक ठराव मंजूर करण्यात आला होता की, जर ब्रिटिश सरकार २६ जानेवारी १९३० पर्यंत भारताला स्वायत्तता देणार नाही, तर त्याअंतर्गत जर भारत ब्रिटीश साम्राज्यातच एक स्वशासित एकक बनला तर भारत स्वतःला पूर्णपणे स्वतंत्र घोषित करेल. २६ जानेवारी १९३० पर्यंत ब्रिटीश सरकारने काहीही केले नाही, तेव्हा काँग्रेसने त्या दिवशी भारताच्या पूर्ण स्वातंत्र्याचा निर्धार जाहीर केला आणि सक्रिय चळवळ सुरू केली. त्या दिवसापासून १९४७ मध्ये स्वातंत्र्य मिळेपर्यंत २६ जानेवारी हा प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा केला जात होता.
यानंतर, १५ ऑगस्ट हा भारताचा स्वातंत्र्य दिन म्हणून स्वीकारण्यात आला, हा खरा स्वातंत्र्यदिन. भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर, संविधान सभेची घोषणा करण्यात आली आणि ९ डिसेंबर १९४७ पासून तिचे कार्य सुरू झाले. संविधान सभेचे सदस्य भारतातील राज्यांच्या विधानसभांच्या निवडून आलेल्या सदस्यांद्वारे निवडले गेले.
डॉ भीमराव आंबेडकर, जवाहरलाल नेहरू, डॉ राजेंद्र प्रसाद, सरदार वल्लभभाई पटेल, मौलाना अबुल कलाम आझाद इत्यादी प्रमुख सदस्य या मेळाव्यात होते. संविधान निर्मितीमध्ये एकूण २२ समित्या होत्या, त्यापैकी मसुदा समिती ही सर्वात प्रमुख आणि महत्त्वाची समिती होती आणि या समितीचे काम ‘संविधान लिहिणे’ किंवा संपूर्ण ‘बांधणी’ हे होते. डॉ.भीमराव आंबेडकर हे आमदार, मसुदा समितीचे अध्यक्ष होते. मसुदा समितीने आणि विशेषतः डॉ. आंबेडकरांनी २ वर्षे, ११ महिने, १८ दिवसांत भारताची राज्यघटना तयार केली आणि संविधान सभेचे अध्यक्ष डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी भारताची राज्यघटना पूर्ण केली, म्हणून २६ नोव्हेंबर हा दिवस भारतात दरवर्षी संविधान दिन म्हणून साजरा केला जातो.
संविधान बनवताना संविधान सभा एकूण ११४ दिवस चालली होती. पत्रकार आणि जनता त्याच्या सभांमध्ये सहभागी होण्यास मोकळी होती. अनेक सुधारणा आणि बदलांनंतर, २४ जानेवारी १९५० रोजी विधानसभेच्या ३०८ सदस्यांनी संविधानाच्या दोन हस्तलिखित प्रतींवर स्वाक्षरी केली. त्यानंतर दोन दिवसांनी, २६ जानेवारी रोजी राज्यघटना देशभर लागू झाली. २६ जानेवारीचे महत्त्व कायम ठेवण्यासाठी त्याच दिवशी संविधान सभेने मंजूर केलेल्या संविधानाने भारताचे प्रजासत्ताक स्वरूप मान्य केले.
2019 मध्ये, गुगल कंपनीने या निमित्ताने आपल्या वेबसाइटवर भारतीय वेबसाइटचे डूडल केले.
२६ जानेवारी प्रजासत्ताक दिन सोहळा – Republic Day in Marathi
राजेंद्र प्रसाद, राजपथ येथे (घोडागाडीत) पहिल्या प्रजासत्ताक समारंभाला उपस्थित राहणारे देशाचे पहिले राष्ट्रपती.
2006 च्या परेडमध्ये अग्नी-2 क्षेपणास्त्राचे प्रात्यक्षिक करण्यात आले.
26 जानेवारी रोजी प्रजासत्ताक दिनाच्या समारंभात भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे भारतीय राष्ट्रध्वज फडकवला जातो आणि त्यानंतर उभे राहून राष्ट्रगीत गायले जाते. देशभरात विशेषत: भारताची राजधानी दिल्लीत प्रजासत्ताक दिन मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या सोहळ्याचे महत्त्व दर्शविण्यासाठी, राजधानी नवी दिल्लीतील राजपथ येथील इंडिया गेट ते राष्ट्रपती भवन (राष्ट्रपतींचे निवासस्थान) पर्यंत दरवर्षी भव्य परेड आयोजित केली जाते. या भव्य परेडमध्ये भारतीय लष्कर, हवाई दल, नौदल इत्यादींच्या विविध रेजिमेंट्स सहभागी होतात.
नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स आणि विविध शाळांमधील मुले या सोहळ्यात सहभागी होण्यासाठी देशाच्या कानाकोपऱ्यातून येतात, या समारंभात सहभागी होणे हा एक सन्मान आहे. परेडचे उद्घाटन करताना, पंतप्रधान अमर जवान ज्योती (सैनिकांचे स्मारक), राजपथच्या एका टोकाला असलेल्या इंडिया गेटवर पुष्पहार अर्पण करून, यानंतर शहीद जवानांच्या स्मरणार्थ दोन मिनिटे मौन पाळण्यात येते. देशाच्या सार्वभौमत्वाच्या रक्षणासाठी लढलेल्या युद्ध आणि स्वातंत्र्यलढ्यात देशासाठी बलिदान देणाऱ्या हुतात्म्यांच्या बलिदानाचे हे स्मारक आहे. यानंतर पंतप्रधान, इतर व्यक्तींसह, राजपथवर व्यासपीठावर येतात, नंतर राष्ट्रपती कार्यक्रमाच्या प्रमुख पाहुण्यांसोबत येतात.
परेडमध्ये विविध राज्यांचे प्रदर्शन देखील आहेत, प्रदर्शनात प्रत्येक राज्यातील लोक, त्यांची लोकगीते आणि कला यांचे दर्शन घडते. प्रत्येक प्रदर्शन भारताची विविधता आणि सांस्कृतिक समृद्धीचे प्रदर्शन करते. परेड आणि मिरवणूक राष्ट्रीय दूरचित्रवाणीवर प्रसारित केली जाते आणि देशाच्या कानाकोपऱ्यात करोडो प्रेक्षक पाहतात. 2014 मध्ये, भारताच्या 64 व्या प्रजासत्ताक दिनानिमित्त, महाराष्ट्र सरकारच्या प्रोटोकॉल विभागाने प्रथमच मुंबईच्या मरीन ड्राइव्हवर, दरवर्षीप्रमाणेच नवी दिल्लीतील राजपथावर परेड आयोजित केली होती.
पुढे वाचा:
- प्रजासत्ताक दिन भाषण मराठी
- प्रजासत्ताक दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा
- (२६ जानेवारी) प्रजासत्ताक दिन माहिती
- प्रजासत्ताक दिन निबंध मराठी
- सरदार वल्लभभाई पटेल माहिती मराठी
- महात्मा गांधी मराठी माहिती
- सर्वपल्ली राधाकृष्णन मराठी माहिती
- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर माहिती मराठी
- सावित्रीबाई फुले माहिती मराठी
- समर्थ रामदास स्वामी माहिती मराठी
- संत नामदेव यांची माहिती
- संत ज्ञानेश्वर महाराज माहिती मराठी
- संत तुकाराम माहिती मराठी
- संत एकनाथ महाराजांची माहिती
प्रश्न १. प्रजासत्ताक दिन कितवा आहे 2023
उत्तर – 2023 या वर्षी 74 वा प्रजासत्ताक दिन आहे.
प्रश्न २. २६ जानेवारी हा प्रजासत्ताक दिन का साजरा केला जातो?
उत्तर – आपला भारत देश २६ जानेवारी १९५० रोजी प्रजासत्ताक देश म्हणून घोषित करण्यात आला होता, म्हणून २६ जानेवारी हा प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा केला जातो.
